Ўзаро алмашувчанлик стандартлаштириш ва техникавий ўлчовлар

1 мм гача
80 мм дан 120 мм гача
3 мм дан 6 мм гача	120 мм дан 180 мм гача
6 мм дан 10 мм гача	180 мм дан 250 мм гача
10 мм дан 18 мм гача	250 мм дан 315 мм гача
18 мм дан 30 мм гача	315 мм дан 400 мм гача
30 мм дан 50 мм гача	400 мм дан 500 мм гача
50 мм дан 80 мм гача

27 та асосий оғишлар
ВАЛ
ЖЎЯТнинг Иккинчи принципи
ТЕШИК

Асосий оғишлар, жоизлик майдони ва ўтказишлар

ВАЛЛАР
Юқори оғиш es (-)	±	Қуйи оғиш ei (+)
a, b, c, cd, d, e, ef, f, fg, g, h	js	j,k, m, n	p, r, s, t, u, v, x, y, z, za, zb, zc
Тирқишли ўтқазиш	Ўтувчи (оралиқ) ўтқазиш		Тарангли ўтқазиш
A, B, C, CD, D, E, EF, F, FG, G, H	JS	J,K, M, N	P, R, S, T, U, V, X, Y, Z, ZA, ZB, ZC
Қуйи оғиш EI (+)	±	Юқори оғиш ES (-)
ТЕШИКЛАР

Тизим асоси
Ўтқазишлар вал тизимида (ВТ)
Ўтқазишлар тешик тизимида (ТТ)
ЖЎЯТнинг учинчи принципи
Вал ва тешик тизимлари

Тeшик тизими

• -ўтқазишлар мажмуи бўлиб, бундай ўтқазишларда аниқлик даражаси ҳам номинал ўлчами ҳам бир ҳил бўлган тешикнинг чекка оғишлари исталган ўтқазишлар учун бирдек бўлади, турли ўтқазишлар эса валнинг чекка оғишлари ўзгартириш хисобига бўлади. Бундай тешик асосий тешик дейилади ва унинг қуйи оғиши қиймати EI= 0 бўлади . Aсoсий тeшик «Н» ҳaрфи билaн бeлгилaнaди.

Вaл тизими

• -ўтқазишлар мажмуи бўлиб, бундай ўтқазишларда аниқлик даражаси ҳам номинал ўлчами ҳам бир ҳил бўлган валнинг чекка оғишлари исталган ўтқазишлар учун бирдек бўлади., турли ўтқазишлар эса тешикнинг чекка оғишлари ўзгартириш хисобига бўлади. Aсoсий вaл “h” ҳaрфи билaн бeлгилaнaди. Бундай вал асосий вал дейилади ва унинг юқори оғиши қиймати es= 0 бўлади .

-

Машинасозликда айрим ҳолларда вал тизимини қўллашнинг афзаллиги

Машинасозликда айрим ҳолларда вал тизимини қўллашнинг афзаллиги

• Автомобил ва трактор двигатели поршен бармоқчасининг поршен-бармоқча- шатун бирикмасида тешик тизимини қўллаш, бирикмани йиғиш ва бармоқчани тайёрлаш жараёнларини мураккаблаштиради. Бармоқчанинг поршен билан бирикмалари (1 ва2) қўзғалмас эканлиги, бармоқча –шатун бирикмаси (3) қўзғалувчан эканлигини билиб олиш мумкин.
• Агар бирикмаларда тешик тизимида ўтқазишлар ҳосил қилинса, бармоқ шакли мураккаблашади(а).
• Агар бирикма ўтқазишлари “б” расмдаги сингари вал тизимида бажарилса, бармоқни тайёрлаш ва уларни йиғиш жараёни ҳам соддалашади.

Мазкур стандартда белгиланган жоизликлар ва чегаравий оғишлар
20 градусга тенг бўлганда ишлаб чиқилган
ЖЎЯТнинг тўртинчи принципи

Жоизлик ва ўтқазишлар тизими қуйидаги имтиёзларга эга

• - биргаликда бажарилаётган лойиҳа – конструкторлик ишларининг самарадорлиги ошади ва лойиҳалаштириш муддати қисқаради;
• - асбобларнинг ўлчамлари, технологик жиҳозлар, деталлар, қисмлар, машиналар ва ҳ.к. ишлаб чиқишда халқаро ихтисослаштириш ва кооперациялаштиришнинг самарадорлигини оширади;
• - бошқа давлатларнинг хужжатлари асосида масалан , лицензия асосида ишлаб чиқаришни тайёрлаш муддатлари қисқаради.