Zaripova Matluba Qulfitdinovna

Kasbiy muhim ahamiyatli 
deganda, innovatsion faoliyatning muvaffaqiyatini 
ta’minlovchi  shaxs  xususiyatlari,  sifatlari  va  tavsiflari  tushuniladi.  Bo‘lajak 
o‘qituvchi  shaxsining  kasbiy  muhim  ahamiyatga  ega  xususiyatlari  va  sifatlari bir 
qator metodikalar yordamida olingan materiallarni tahlil qilish asosida ajratib olindi. 
Bunda  o‘qituvchi  faoliyatiga  tegishli  bo‘lgan  qaror  chiqaruvchi  hujjatlar  kontent-
tahlili, OTMda faoliyat olib boradigan 90 ta o‘qituvchi bilan so‘rovnoma o‘tkazish, 
ekspertlar bilan suhbat o‘tkazish metodikalaridan foydalanildi. 
So‘rovnoma  o‘tkazishdan tanlab olingan bo‘lajak o‘qituvchi  shaxsi uchun 
kasbiy ahamiyatli xususiyatlar va sifatlarni aniqlashtirish maqsadida keng ko‘lamli 
materiallarni to‘plash uchun foydalandik. So‘rovnoma ma’lumotlari tahlili natijasida 
ahamiyatlilikning uzluksiz shkalasida bir-biridan yaqqol farq qiluvchi xususiyatlar 
va sifatlar guruhlariga ega bo‘lindi. Ularning ichidan bo‘lajak o‘qituvchi-innovator 
shaxsi uchun kasban muhim bo‘lgan shaxs xususiyatlari va sifatlari guruhi ajratib 
olindi. Bu xususiyatlar va sifatlar ekspertlar so‘rovi uslubi orqali aniqlashtirildi.  
So‘rovnoma  (yoki  suhbat)  biz  tomondan  maxsus  ishlab  chiqilgan 
so‘rovnoma  varaqasi  tipidagi uslubiyot orqali  amalga  oshirildi.  Ekspertlarga turli 
kasbiy xususiyatlar va sifatlarga tegishli 68 ta savol berildi. Ekspertlar quyidagicha 
javob  berishlari  kerak  edi:  alohida  olingan  sifat  (xususiyat)  innovatsion  ob’ektlar 
bilan  muvaffaqiyatli  ishlash  uchun  bo‘lajak  o‘qituvchiga  kerakmi,  bu  sifat 

---

62 
 
(xususiyat) hamisha talab qilinadimi yoki har zamondami (rivojlanish imkoniyati 0, 
1,  2  ballarda  baholandi).  Quyidagi  ekspertlarga  berilgan  bir  necha  savollar 
keltirilgan: 

 
Bo‘lajak o‘qituvchi-tadqiqotchi sifatida ishlash uchun davom muddatli, 
uzluksiz pedagogik sinovlar zarurmi? 

 
Bo‘lajak  o‘qituvchi  shaxsiy  xulqi  va  jamoaviy  innovatsion  faoliyati 
uchun o‘zini mas’ul his qilishi kerakmi? 

 
O‘qituvchiga sxema bo‘yicha emas, balki mustaqil o‘zgartirishlar kirita 
olish qobiliyati kerakmi? 

 
U yuksak xulq-atvorli inson bo‘lishi kerakmi? 

 
O‘qituvchi uchun qisqa vaqt oraliqlarini (soniya, daqiqalarni) baholash 
qobiliyati muhimmi?  

 
Unga  o‘zi  aloqada  bo‘lgan  hamkori  (kasbdoshi,  o‘quvchilar  va 
boshqalar) bo‘lgan holatni his qila olish qobiliyati zarurmi? 

 
Unga innovatsion vazifalarni hal etishda turli xarakterli insonlar bilan 
muomala qila olish, intizomlilik zarurmi? 
Olingan  ma’lumotlarni  qayta  ishlash  natijasida  o‘qituvchi  innovatsion 
faoliyati uchun muhim bo‘lgan shaxs xususiyatlari va sifatlar aniqlandi. 
O‘qituvchi shaxsining barcha kasbiy muhim bo‘lgan xususiyatlari va sifatlari 
standart  ro‘yxatda  ikki  katta  guruhga  ajratildi  (shaxs  xususiyatlari  va  sifatlarini 
umumlashtirishning birinchi darajasi): I.Ijtimoiy-psixologik, II. Ruhiy-jismoniy. 
Birinchi guruhga shaxsning umumiy intilishini (innovatsiyaga, innovatsion 
jamoaga,  o‘ziga  va  hokazolarga  munosabatini)  belgilovchi  insonning  eng 
umumlashgan munosabatlarini amalga oshirish va ifodalashning barqaror individual 
usullari va uslublarini aks ettiruvchi kasbiy muhim ahamiyatli xususiyatlar va sifatlar 
kiritildi.  

---

63 
 
Bu xususiyatlar va sifatlar ham, o‘z navbatida, munosabat ob’ektiga bog‘liq 
ravishda  guruhlarga  ajratilishi  mumkin  (umumlashtirishning  ikkinchi,  o‘ziga  xos 
darajasi). 
Qadriyatlarga  yo‘naltirilgan 
xususiyat  va  sifatlar  insonning  jamiyatga 
munosabatini, 
ahloqiy
 – insonning o‘zi bilan bir xil me’yor va qiymatli boyliklarga 
ega  bo‘lgan  ijodiy  jamoaga  va  innovatsion  jamoa  a’zolariga  munosabatini, 
kommunikativ
  –  muomala  bo‘yicha  hamkor  (hamkorlar)  bo‘lgan  bir  kishiga  (bir 
necha kishiga) nisbatan munosabatini, 
amaliy 
– insonning mehnatning innovatsion 
ko‘rinishiga munosabatini ifoda etadi. 
Ikkinchi 
guruhga 
- 
ruhiy-jismoniy 
xususiyatlar 
va 
sifatlarga 
(umumlashtirishning birinchi darajasi)  shaxsning umumlashgan  munosabatlaridan 
nisbatan  mustaqil  bo‘lgan  tug‘ma  va  ruhiy  ta’lim  orqali  egallangan  o‘qituvchi 
shaxsining  kasbiy  muhim  xususiyatlari  va  sifatlari  kiradi.  Bu  guruh 
umumlashtirishning  maxsus  ikkinchi  darajasida  alohida  olingan  ruhiy 
jarayonlarning  kasban  muhim  sifat  xususiyatlari  (intellektual  va  hissiy-irodaviy 
xususiyat va sifatlar, shuningdek, temperament xususiyatlari) aks etadi.  
Albatta,  yuqorida  keltirilgan  sifatlar  va  xususiyatlarning  standart  ro‘yxati 
o‘qituvchi-innovator  shaxsi  xususiyatini  butkul  aniqlab  beradi,  deya  olmaymiz. 
Biroq  biz  aniqlagan  sifatlar  va  xususiyatlar  o‘qituvchi  innovatsion  faoliyatining 
asosiy  determinanti,  binobarin,  uning  faoliyatini  zarur  tashkil  etuvchilari 
hisoblanadi, deb tasdiqlashimizga yetarli asos bor.