Zaripova Matluba Qulfitdinovna

sanoatga oid va ijtimoiy. 
Bu 
ajratish  shartli  emas,  balki  prinsipial  ajratishdir.  Sanoatga  oid  texnologiyalarga 
xomashyo (neft, gaz, yog‘och va hokazolar)ni qayta ishlash yoki undan tayyor 
mahsulot  (metall,  prokat,  alohida  detallar  va  qismlar  kabilar)  olish 
texnologiyalari kiradi. «Ijtimoiy texnologiya – bu shunday texnologiyaki, uning 
boshlang‘ich  va  pirovard  natijasi  inson,  asosiy  o‘zgartirish  ko‘rsatkichi 
insonning bir yoki bir necha xususiyati (sifati) hisoblanadi.»(48, Smirnov). 
Ijtimoiy texnologiyalarning xususiyatlari va ularning sanoat texnologiyalaridan 
farqi  S.I.  Smirnovning  ishlarida  yaxshi  ochib  berilgan.  U  ijtimoiy 
texnologiyalarni  eng  avvalo,  egiluvchan,  keskin  determinantlashmagan  deb 
asoslaydi.48] 
E
ng  samarali  jarayonlar  va  chora-tadbirlarni  tanlash  ham  to‘liq 
samaradorlikni kafolatlamasligi mumkin. Gap shundaki, inson o‘ta ko‘p omilli 
tizim bo‘lib, unga kuch va yo‘nalishi turli-tuman, ba’zan qarama-qarshi bo‘lgan 
ko‘p sonli tashqi ta’sirlar o‘z ta’sirini o‘tkazadiki, oqibatda u yoki bu ta’sirning 
samarasini  oldindan  aytish  ko‘pincha  mumkin  bo‘lmaydi.  Ijtimoiy 

---

88 
 
texnologiyalar har qanday sharoitlarga moslashtirilishi mumkin: ular texnologik 
jarayonni  tashkil  etgan  alohida  jarayonlar  va  amallarning  kamchiliklariga 
tuzatish  kiritishi  mumkin.  Ijtimoiy  texnologiyalarning  xususiyatlari  shundaki, 
ularda  tuzatishlar  kiritish  bosqichlarida  texnologik  jarayonning  alohida 
unsurlarini takrorlashni tashkil etish imkonini beruvchi teskari aloqa muhim rol 
o‘ynaydi.  Va  nihoyat,  ijtimoiy  texnologiyalar  tashkil  etilishi  bo‘yicha 
murakkabroqdir.  Shunday  qilib,  sanoat  texnologiyalari  to‘g‘ri  tanlab  olingan 
tabiat  jarayonlaridan  iborat  zanjirni  ifoda  etsa,  «ijtimoiy  texnologiyalar  —  bu 
yagona maqsadga erishishga yo‘naltirilgan turli-tuman va har xil ketma-ketlikda 
va turli darajada qo‘llaniladigan maxsus tashkil etilgan tadbirlar majmuasidir». 
Xulosa  qilgan  holda  quyidagilarni  tasdiqlash  mumkin:  ijtimoiy 
texnologiyalarning  sanoat  texnologiyalardan  farqi,  eng  avvalo,  shu  bilan 
asoslanadiki,  pedagogik  faoliyat  sohasini  aniq  predmetga  ega  ta’rif, 
funksiyalarning yagona to‘plami, kasbiy harakatlarning tasodifiy munosabatdan, 
his-hayajondan  uzoqligi  bilan  tavsiflab  bo‘lmaydi.  Pedagogik  faoliyatning 
operatsion  tomonini  uning  shaxs-sub’ekt  ko‘rsatkichlaridan,  ratsional  tartibga 
solish  esa  emotsional  tomonidan  uzoqlashtirib  bo‘lmaydi.  Natijaning 
sub’ektivligi,  muddatliligi,  variativligi  sanoat  sohalaridagi  kabi  oldindan  ayta 
olish va kafolatlanganlik darajasini ta’minlay olmaydi.  
Shuni qayd etib o‘tish joizki, har qanday texnologiya ma’lum bir fan va 
unga  mos  ishlab  chiqarish  o‘rtasidagi  oraliq  bo‘g‘in  hisoblanadi.  Bunday 
bo‘g‘inning  zarurligi  to‘g‘risidagi  hammaga  ma’lum  haqiqat,  baxtga  qarshi 
ta’lim 
tizimida 
butkul 
rad 
etiladi. 
Fizika 
qonunlaridan 
ularni 
texnologiyalashtirishni  chetlab  o‘tgan  holda  bevosita  ishlab  chiqarishda 
foydalanib  bo‘lmasligi  ravshan.  Ta’lim  muammolari  bo‘yicha  yuzlab  ishlarda, 
shuningdek,  rasmiy  hujjatlarda  pedagogik  tadqiqotlar  natijalarini  ta’lim 
amaliyotiga  bevosita  joriy  qilish  to‘g‘risida  gap  boradi,  amalda  buning  iloji 
bo‘lmasa-da. Pedagogikaga ana shunday oraliq bo‘g‘in o‘qitish texnologiyasi 

---

89 
 
bo‘lib, u ta’lim nazariyasining o‘qituvchilar va o‘quvchilar faoliyatidagi aksini 
ifodalaydi.  
«O‘qitish  texnologiyasi»  tushunchasi  birinchi  bor  1970  yilda 
YuNESKO  anjumanida  yangragan.  Bu  tashkilot  tomonidan  chop  etilgan 
“Mavjud bo‘lish uchun o‘qish” ma’ruzada qayd etilgan atama ta’lim jarayonini 
modernizatsiyalashtirishning harakatlantiruvchi kuchi sifatida ta’riflanadi, ta’rifi 
keltiriladi. Bu ta’rifda ta’lim texnologiyasi