Zaripova Matluba Qulfitdinovna

umumiy, o‘ziga xos va konkret 
xarakterga ega bo‘lishi mumkin. 
Pedagogik  tizim  haqida  mulohazalarimizni  davom  ettirgan  holda, 
talabalarni  innovatsion  faoliyatga  tayyorlash  tizimining  ichki  komponentlarini 
ifodalaymiz. “Pedagogik tizmi” tushunchasining o‘zi pedagogik nashrlarda har 
xil  talqin  qilinadi,  uning  tuzilmasi  va  funksiyalari  to‘g‘risida  aniq  tasavvur 
mavjud  emas.  V.  P.  Bespalko  pedagogik  tizimga  «oldindan  berilgan  sifatlarga 
ega  bo‘lgan  shaxsni  shakllantirishga  uyushgan,  maqsadga  yo‘naltirilgan, 
oldindan  ko‘zlangan  pedagogik  ta’sirni  vujudga  keltirish  uchun  zarur  bo‘lgan 
o‘zaro  bog‘liq  vositalar,  uslublar  va  jarayonlar  yig‘indisidir»  deb  ta’rif  beradi 
(14,15)
.  Muallifning  fikriga  ko‘ra,  har  qanday  pedagogik  tizim  tuzilmasi 
quyidagicha  o‘zaro  bog‘liq  invariant  unsurlar  to‘plami  bilan  ifodalanadi:  1- 
o‘quvchilar; 2 – ta’lim va tarbiya maqsadlari; 3 – ta’lim va tarbiya mazmuni; 4 – 
ta’lim va tarbiya jarayoni; 5 – o‘qituvchilar; 6 – tashkiliy shakllari. 
Bu  tizimda  ikkita  dastlabki  tushuncha:  didaktik  vazifa  va  o‘qitish 
texnologiyasi aniq ajratib ko‘rsatilgan. Didaktik vazifa jarayonida dastlabki uch 
unsur  (maqsad,  o‘quvchilar,  mazmun)  ifodalanadi.  Didaktik  vazifa  adekvat 
texnologiya yordamida, ya’ni uning uch komponent (tashkiliy shakllari, didaktik 
jarayonlar va o‘qituvchi mahorati)dan foydalanib hal etilishi mumkin.  
N.V. Kuzmina tomonidan tashkil etilgan pedagogik tizim ta’lim va tarbiya 
maqsadlariga bo‘ysinuvchi bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan tuzilmaviy unsurlarni 
o‘z ichiga oladi. Tizimning tuzilmaviy unsurlari sifatida quyidagilar ko‘rsatiladi: 
pedagogik  maqsad;  o‘quv  va  ilmiy  axborot;  pedagogik  kommunikatsiya 
vositalari; o‘quvchilar va pedagog. Agar solishtirib ko‘radigan bo‘lsak, yuqorida 
keltirilgan tizimlar tuzilmasi bo‘yicha ham, mazmuni bo‘yicha ham bir-biridan 
unchalik farq qilmaydi
(27)
.  

---

38 
 
Bo‘lajak  o‘qituvchilarni  innovatsion  tayyorlash  pedagogik  tizimidagi 
ichki  aloqalarni  yoritishga  harakat  qilamiz.  Bunda  Kuzminaning  tizimidan 
foydalanamiz.  “Bo‘lajak  o‘qituvchilarni  innovatsion  faoliyatga  tayyorlash” 
tushunchasiga  jarayon  (mazmuni,  ko‘rinishlari,  usulublari)  va natija  (jarayonni 
boshqarish) sifatida qaraladi. 
1.
 
Hozirgi  paytda  zamonaviy  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablari  turli xil 
sub’ekt-sub’ekt  munosabatlarida  to‘laqonli  va  aql  bilan  ishtirok  etuvchi, 
intellektual sifatlarga ega bo‘lgan pedagogik kadrlarga katta ehtiyoj sezmoqda. 
Shu bilan  bog‘liq  ravishda o‘qituvchilarni  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablaridagi 
innovatsion  faoliyatga  tayyorlash  zamonaviy  sharoitda  pedagogik  ta’limning 
birinchi darajali vazifasi sanaladi va hech shak-shubhasiz, jamiyatning tushunib 
yetilgan ehtiyoji sifatida pedagogik maqsadning mavjudligi bilan aniqlanadi.  
2.
 
Ushbu  tizimda 
o‘quv va ilmiy axborot 
konkret  olingan  maktabning 
pedagogik  jamoasi  innovatsion  faoliyati  va  bu  faoliyat  bilan  bog‘liq  ravishda 
ta’lim  va  tarbiya  talablari  chegarasida  mavjud  bo‘ladi.  Yangi  ta’limiy 
texnologiyalarining  mazmuni  pedagogik  ta’limning  talabalar  innovatsion 
tayyorgarligi darajasiga mos keluvchi qismini izohlash uchun dastlabki axborot 
hisoblanadi.  
3.
 
Tizimda 
pedagogik kommunikatsiya vositalari
 (shakllar, metodlar va 
vositalar)dan  bo‘lajak  o‘qituvchilarning  innovatsion  tayyorgarligi  maqsadlari, 
vazifalari va mazmunini amalga oshirish uchun qo‘llaniladi va o‘quvchilarning 
o‘quv ishi samaradorligiga mas’uliyatni oshirish va shaxsning axloqiy-irodaviy 
sifatlarini shakllantirishga yo‘naltiriladi.  
4.
 
O‘quvchilar
  (bizning  holatda  talabalar  -