Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

 «БЕБОШ БОЛА» СИНДРОМИ ВА УНИ БАРТАРАФ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ
Савол: Нима учун болаларда ҳам асаб бузилишлари кўп учрайди. Бу-
нинг асосий сабаби нима? Нотўғри тарбиями ёки бирор-бир касаллик 
асоратими?
Жавоб: Унисиям, бунисиям! Чунки нотўғри тарбия ҳам, бош мия 
касалликлари ҳам боланинг хулқ-атворини кескин ўзгартириб юбора-
ди. Бола нинг мияси нафақат анатомик жиҳатдан каттала шиб ва шак-
лланиб боради, балки ташқарида бўла ёт ган салбий ва ижобий маълу-

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
149
мотлар ҳам бола хотирасида сақланиб қолади. Кўп ўтмай ота-она ҳам, 
жамият ҳам уларнинг натижасини боланинг хулқ-атворида кўради. Бо-
ланинг яшаш тарзи, асосан, тақлидга асосланганлигини унутмаслик 
керак. Тақлид боланинг ҳаёт тарзидир! Эрта болалик давридан тортиб 
ўсмирлик даври тугагунга қадар бола бошқаларга тақлид қилиб яшай-
ди! Бу жуда катта давр! У нафақат ота-онаси, атрофдаги қўни-қўшнилар 
ва мактабдаги устозларига, балки киноқаҳрамонлари, артистлар ва 
машҳур футболчиларга (айниқса, ўсмирлар) ҳам тақлид қилади. Булар-
нинг ичида боланинг хулқ-атворига салбий таъсир кўрсатувчи омиллар 
кўп бўлиши мумкин.
Савол: Мана шу салбий таъсирларни бартараф этиш учун нималар 
қилиш керак? 
Жавоб: Фарзандларимизни спортга қизиқтириш керак! Барчага маъ-
лум, нафақат Тошкентда, балки чекка туманларда ҳам турли хил спорт 
иншоотлари кўпайиб бормоқда. Коллеж ва лицейлар катта-катта спорт 
заллари билан қурилмоқда. Қисқаси, Ўзбекистонда спорт оммалашиб 
кетган. Бироқ баъзи ота-оналар ҳатто ёнгинасида жойлашган спорт ин-
шоотларига ҳам боласини олиб боришмайди. Кейин бола нима қилади? 
Кечаю-кундуз телевизор ёки компьютер олдида вақтини ўтказади. Бу-
нинг оқибатида боланинг мияси кераксиз маълумотларга тўлаверади 
ва унинг хулқ-атвори бузилиб боради. Чунки шунча информацияни 
таҳлил қилиш ҳам керак-да?! Ҳадеб телевизор кўраверадиган ёки соат-
лаб компьютер ўйинига берилган бола нафақат руҳан чарчайди, балки 
жисмонан нимжон бўлиб ўсади. 
Бизда ҳозир «Боламга тинчлантирувчи дори ёзиб беринг, уни ҳеч 
бошқариб бўлмаяпти», деб мурожаат қилувчи ота-оналар кам эмас. 
Билмайдики, бунинг асосий сабаблари – боланинг тинмай телевизор 
кўриши, компьютер ўйнаши ёки қўл телефонларидаги ўйинлар би-
лан овора бўлиши. Ахир ҳали 10 ёшга тўлмаган болага асабни тинч-
лантирувчи дори бериш унинг ақлий ривожланишига салбий таъсир 
кўрсатмайдими! Кейинчалик бундай болалар психологик ногирон 
бўлиб қолади-ку! «Доктор, боламнинг хотирасини яхшиловчи дори 
ёзиб беринг», деб мурожаат қилувчилар ҳам йўқ эмас. Бундай боланинг 
ҳаёт тарзини яхшилаб ўргансангиз яна ўша аҳвол: доимо компьютер 
ўйини, телевизор кўриш ва қўл телефони ўйнаш. Уларнинг нафақат 
асаби бузилади, балки юраги нимжон бўлиб ўсади, иштаҳаси йўқолади. 
Яхши овқатланмаган боланинг иммунитети пасайиб, тез-тез шамол-
лайдиган бўлиб қолади ва натижада ҳадеб касал бўлаверади. Спорт 
тўгаракларига қатнамаган бола энди шифокорга қатнай бошлайди. 
Савол: Бола хулқ-атворидаги ёмон хислатлар наслий бўлиши мум-
кинми? 

---

ЗАРИФБОЙ ИБОДУЛЛАЕВ
150
Жавоб: Ҳа, бўлиши мумкин. Халқ орасида аввалдан мавжуд бўлган 
бу фикр ХХ асрдаги илмий-тадқиқотлар асосида ўз тасдиғини топди. 
Кўпчилик наслий омил ҳақида гап кетганда ёмон ёки яхши аломатлар 
юз фоиз фарзандга ўтади деб ўйлашади. Бу нотўғри фикр! Биология 
фанидан Менделнинг нўхатлар билан олиб борган тажрибасини бир 
эсланг! Турли хил белгилар наслдан-наслга 25%, 50%, 75% ва 100% 
ўтиши мумкин. Масалан, оилада 4 та фарзанд дунёга келса, ота ёки она-
сидаги ёмон хислат 1 болага ўтиши, қолган 3 болага ўтмаслиги мумкин. 
Шунинг учун ҳам битта ота-онадан туғилган болаларнинг хулқ-атвори 
турлича бўлади.