|
Zardushtra «Oltin tuyali» yoki «Oltin tuya etaklovchi» degan ma’noni bildiradi. - Zardushtra «Oltin tuyali» yoki «Oltin tuya etaklovchi» degan ma’noni bildiradi.
«Avesto» ni eng qadimgi qismlarining barchasi bizning zamonamizgacha yetib kelmagan. Bu to’plam milodning III-VII asrlarida tahrir qilingan. - «Avesto» ni eng qadimgi qismlarining barchasi bizning zamonamizgacha yetib kelmagan. Bu to’plam milodning III-VII asrlarida tahrir qilingan.
«Avesto» ning bizgacha yetib kelgan matnlari to’rt kitobni o’z ichiga oladi. Yasna (duolar yoki qurbonlik keltirish), Yashtlar (ma’budalar uchun madhiyalar), Videvdat (devlarga qarshi kurash), Visprat (barcha hukmdorlar). Bu kitoblar yozilgan tilni avesto tili deyiladi, chunki bu til «Avesto» tufayli ma’lum. - «Avesto» ning bizgacha yetib kelgan matnlari to’rt kitobni o’z ichiga oladi. Yasna (duolar yoki qurbonlik keltirish), Yashtlar (ma’budalar uchun madhiyalar), Videvdat (devlarga qarshi kurash), Visprat (barcha hukmdorlar). Bu kitoblar yozilgan tilni avesto tili deyiladi, chunki bu til «Avesto» tufayli ma’lum.
O’rta Osiyoda Zaratushtra e’tiqodini birinchi bo’lib podsho Kavi Vishtasp qabul qilgan. Miloddan avvalgi VII-VI asrlarda O’rta Osiyo xududidagi xalqlar zardushtiylikka e’tikod qilgan. Shu davrdan boshlab yangi din milodiy VIII asrgacha O’rta Osiyoda diniy e’tiqod sifatida keng yoyildi. - O’rta Osiyoda Zaratushtra e’tiqodini birinchi bo’lib podsho Kavi Vishtasp qabul qilgan. Miloddan avvalgi VII-VI asrlarda O’rta Osiyo xududidagi xalqlar zardushtiylikka e’tikod qilgan. Shu davrdan boshlab yangi din milodiy VIII asrgacha O’rta Osiyoda diniy e’tiqod sifatida keng yoyildi.
«Avesto» Videvdat kitobining birinchi bobida sanab o’tilgan viloyatlar Yasht mamlakatlari ro’yxatidan ancha farq qiladi: Arenam Vayjo, Gava, Mouru, Baxdi, Nisayya, Aryo, Vaekereta, Urva, Xnanta, Xaytumant, Raga, Chaxro va Varna. - «Avesto» Videvdat kitobining birinchi bobida sanab o’tilgan viloyatlar Yasht mamlakatlari ro’yxatidan ancha farq qiladi: Arenam Vayjo, Gava, Mouru, Baxdi, Nisayya, Aryo, Vaekereta, Urva, Xnanta, Xaytumant, Raga, Chaxro va Varna.
- Kaviylar («Shoxnoma»la - kayyoniylar) ro’yxati quyidagicha: Xaosh’yonx («Shoxdoma»da - Xushang), Yima (Jamshid), S’yovarshon (Siyovush), Kavi Xaosrov (Kay-Xisrov), Kavi Vishtasp, Kavi Kavat (Kay-Qubot), Kavi Pian (Kaykovus), Kavi Pi-shin (Kay-Pishin), Kavi Arshan (Key-Aresh). Kavi Vishtasp
Kavi Xaosrav - Ariylar mamlakatlarini birlashtiruvchi podsho bo’lib, «tur» - chorvador qabilalarning yo’lboshchisi Frangrasyon («Shohnoma»da Afrosiyob) bilan jang qilgan.
«Avesto»da tilga olingan 16 ta yirik hududiy nomlarning 9 tasi O'rta Osiyoga taaluqlidir. Bular Gava (Sug'da). Xvarizam (Xorazm), Bahdi (Baqtriya); shuningdek Hisor. Pomir, Tangritog' (Tyonshon) tog'lari, chuqur ко'liar - Kaspiy, Orol. Issiqko'l, keng daryo lari - Amudaryo va Sirdaryolardir. - «Avesto»da tilga olingan 16 ta yirik hududiy nomlarning 9 tasi O'rta Osiyoga taaluqlidir. Bular Gava (Sug'da). Xvarizam (Xorazm), Bahdi (Baqtriya); shuningdek Hisor. Pomir, Tangritog' (Tyonshon) tog'lari, chuqur ко'liar - Kaspiy, Orol. Issiqko'l, keng daryo lari - Amudaryo va Sirdaryolardir.
Beruniy keltirgan rivoyatga ko'ra, Zardo'sht Baqtriya podshohi Vishtasp (Gushtasp) va malika Xutaosa huzuriga kelib, «Avesto» ta'limotining muqaddasligini isbot etish uchun xudoga iltijo qilib, o'z tanasiga qizdirilgan misni bosishni so'raydi. Olovli mis esa uning tanasini zararlamagach. Vishtasp va uning xotini, ulardan so'ng butun Baqtriya aholisi zardo'shtiylik e’tiqodini qabul qiladi. - Beruniy keltirgan rivoyatga ko'ra, Zardo'sht Baqtriya podshohi Vishtasp (Gushtasp) va malika Xutaosa huzuriga kelib, «Avesto» ta'limotining muqaddasligini isbot etish uchun xudoga iltijo qilib, o'z tanasiga qizdirilgan misni bosishni so'raydi. Olovli mis esa uning tanasini zararlamagach. Vishtasp va uning xotini, ulardan so'ng butun Baqtriya aholisi zardo'shtiylik e’tiqodini qabul qiladi.
Eron podshohi Doro davrida «Avesto» to'liq holda 12 ming qora mol terisiga zarhal xarflar bilan bitilgan. - Eron podshohi Doro davrida «Avesto» to'liq holda 12 ming qora mol terisiga zarhal xarflar bilan bitilgan.
- Makedoniyalik Iskandaming Sharqqa istilosi davrida uning buyrug'i bilan zardo'shtiylik ibodat xonalari vayron qilinganidek. muqaddas «Avesto»ning 5 dan 3 qismi ham kuydirib yuborilgan.
Parfiya podshohlari Vologez I va Valgash III davrida (I- II asrlarda) «Avesto»ning qolgan- qutgan qismlari to'plangan. - Parfiya podshohlari Vologez I va Valgash III davrida (I- II asrlarda) «Avesto»ning qolgan- qutgan qismlari to'plangan.
- Sosoniylar davrida (III- IV asrlarda) «Avesto» qismlari jamlanib, pahlaviy tilida yangidan kitobot holiga keltirilgan. Bu voqea eramizdan avvalgi III asrida sosoniylar podshosi Shopur davriga kelib, to’la kitob holiga keltirilgan.
<< Avesto >> matniga sharhlar bo’lib , bular “Zend” nomi bilan bizga ma’lum. “Avesto” katta hajmda bo’lganligi uchun ”Kichik Avesto” yaratilgan. “Kichik Avesto”da “Katta Avesto”dan tanlab olingan duolar to’plamidan iborat bo’lgan. - << Avesto >> matniga sharhlar bo’lib , bular “Zend” nomi bilan bizga ma’lum. “Avesto” katta hajmda bo’lganligi uchun ”Kichik Avesto” yaratilgan. “Kichik Avesto”da “Katta Avesto”dan tanlab olingan duolar to’plamidan iborat bo’lgan.
Kohinlar - «Avesto» qadimgi jamiyatning 4 asosiy toifasini
- alohida ajratib ko'rsatadi:
- Bu kitob 22 bobdan iborat bo’lgan
- holda, payg’ambar Zardusht va
- xudo Ahura Mazdalarning
- savol- javoblari bayon etilgan .
- To'liq saqlangan kitobdir. Uning
- tarixiy sanasi «Yasna»
- va «Yasht» qismlariga nisbatan yosh hisoblanadi.
- Bu yerda asosan
- Zardushtning xatlari va 72 ta
- ”Ha” degan bashoratlardan iborat. Ulardan 17 tasi «Gotalar».
- Ya'ni payg'ambar Zardo'shtning
- «Muqaddas qo'shiqlari»,
- uning diniy nasihatlaridan iborat.
- Bu kitob 24 bobdan iborat.
- U pand- nasihatlar yig’indisidan tashkil topgan.
- Zardo'shtiylarning ayrim xudolariga
- bag'ishlangan madhiyalardir.
- Ular bayram va diniy
- marosimlarda ijro etilgan.
- Ahuramazdaning zolim kuchlarga qarshi
- kurashda ulug’lovchi 22 ta
- qo’shiqdan tashkil topgan.
- 21 bobida yozuvsiz zamonlarga oid qabilalarning
- tasavvurlari bayon etilgan. Unda afsonaviy
- qahramonlarga va ulug’
- xudolarga bag'ishlangan madhiyalar to'plangan.
Avesto haqidagi eng muhim tadqiqotlardan biri “Din amallari” asarlarida aytilib o’tilgan. Bunda Avestoning 21 kitobi mazmuni sharhlab berilgan. - Avesto haqidagi eng muhim tadqiqotlardan biri “Din amallari” asarlarida aytilib o’tilgan. Bunda Avestoning 21 kitobi mazmuni sharhlab berilgan.
- Eron xalqlarining eng qadimgi mitralari Mitra, Anaxita, Osha va Ardvissuralar to’g’risidagi miflarning mazmunlari, sarguzashtlari haqida turli va mattiqiy dostonlar mavjud.
Rizoiy, Bahromiy, Meriboyslar 1 million she’rning hammasi zardushtning qalamiga mansub deyishsa boshqalari esa, qadimiy ijod mevasi , degan fukrlarini bayon etishgan. - Rizoiy, Bahromiy, Meriboyslar 1 million she’rning hammasi zardushtning qalamiga mansub deyishsa boshqalari esa, qadimiy ijod mevasi , degan fukrlarini bayon etishgan.
<< AVESTO >> fanda uch qismga ajratiladi ular quyidagilar : Eng tarixiy qismi. Mil. avvalgi 3-ming yillik oxirlari va 2-ming yillikda vujudga kelgan Yashtlar; ularda sinfiy jamiyatdan ilgarigi qabilaviy e’tiqodlar ,ko’p Xudolik tasavvurlari o’z ifodasini topgan. - Eng tarixiy qismi. Mil. avvalgi 3-ming yillik oxirlari va 2-ming yillikda vujudga kelgan Yashtlar; ularda sinfiy jamiyatdan ilgarigi qabilaviy e’tiqodlar ,ko’p Xudolik tasavvurlari o’z ifodasini topgan.
Bu qismi Gotlar deyiladi. Unda xudo Axura Mazda haqidagi ta’limot o’z aksini topgan. Bu kitob mil . avVI-asrda yashagan Zaratushtra (Zardusht) ijodiga mansub deb taxmin qilinadi. - Bu qismi Gotlar deyiladi. Unda xudo Axura Mazda haqidagi ta’limot o’z aksini topgan. Bu kitob mil . avVI-asrda yashagan Zaratushtra (Zardusht) ijodiga mansub deb taxmin qilinadi.
Qadimiy ko’p xudolik g’oyalari va Yakka xudolik g’oyalri o’rtasidagi kurash sharoitidagi mil .av. 5-asrda har ikkalasini kelishtiruvchi mazdayasna ( mazdaiylik)ta’limoti shakllari va bu “Avesto” ta’limotining asosiy va oxirgi qismi hisoblanadi. Bu voqea eramizdan avvalgi III asrda sosoniylar podshosi Shopur davriga kelib , to’la kitob holiga keltirilgan . - Qadimiy ko’p xudolik g’oyalari va Yakka xudolik g’oyalri o’rtasidagi kurash sharoitidagi mil .av. 5-asrda har ikkalasini kelishtiruvchi mazdayasna ( mazdaiylik)ta’limoti shakllari va bu “Avesto” ta’limotining asosiy va oxirgi qismi hisoblanadi. Bu voqea eramizdan avvalgi III asrda sosoniylar podshosi Shopur davriga kelib , to’la kitob holiga keltirilgan .
Hozir ham Hindistonning Bombey va Gujarot viloyatlarida yashaydigan aholi bu dinga e’tiqod qiladi va zardushtiylikga amal qiladilar. Ular “Avesto”ning bir qismini saqlab kelmoqdalar. - Hozir ham Hindistonning Bombey va Gujarot viloyatlarida yashaydigan aholi bu dinga e’tiqod qiladi va zardushtiylikga amal qiladilar. Ular “Avesto”ning bir qismini saqlab kelmoqdalar.
«Avesto» insoniyat sivilizatsiya tarixining ilk sahifalarini tashkil etgani uchun jahon olimlarining e’tiborini tortgan. U haqda F.Nitsshe, F. Shpigel, A. Mayllet, V. Bartold, E. Bertels, Yan Ripka, O. Makovelskiy, I. Braginskiy v.b. xorijiy olimlarning tadqiqotlari mavjud. - «Avesto» insoniyat sivilizatsiya tarixining ilk sahifalarini tashkil etgani uchun jahon olimlarining e’tiborini tortgan. U haqda F.Nitsshe, F. Shpigel, A. Mayllet, V. Bartold, E. Bertels, Yan Ripka, O. Makovelskiy, I. Braginskiy v.b. xorijiy olimlarning tadqiqotlari mavjud.
O’zbekistonda «Avesto»ni o’rganish qadimdan boshlangan. Abu Rayhon Beruniy, Abu Jafar Tabariy, Abu Baxr Narshaxiy asarlarida «Avesto» ta’limotiga va unda tilga olingan timsollarga murojaat mavjud. Bu nodir ilmiy asarlarning qo’lyozma va bosma nusxalari O`R FA ShI jamg’armasida saqlanadi. Hozirgi o’zbek olimlari A.Qayumov, H. Homidov, M. Is’hoqov, N. Rahmonov v.b.ning ilmiy tadqiqot va maqolalari e’tiborli. - O’zbekistonda «Avesto»ni o’rganish qadimdan boshlangan. Abu Rayhon Beruniy, Abu Jafar Tabariy, Abu Baxr Narshaxiy asarlarida «Avesto» ta’limotiga va unda tilga olingan timsollarga murojaat mavjud. Bu nodir ilmiy asarlarning qo’lyozma va bosma nusxalari O`R FA ShI jamg’armasida saqlanadi. Hozirgi o’zbek olimlari A.Qayumov, H. Homidov, M. Is’hoqov, N. Rahmonov v.b.ning ilmiy tadqiqot va maqolalari e’tiborli.
Do'stlaringiz bilan baham: |
