Zardushtiylik dinining paydo bo’lishi

ZARDUSHTIYLIK DININING PAYDO BO’LISHI

Bundan qariyb 2600 yil muqaddam hozirgi Markaziy Osis hududida uluG’ tarixiy shaxs -- ilohietchi, faylasuf, shoir va tabiatshunos olim, jahon xalqlariga vatandoshimiz -Zardusht Sepitoma dunega kelgan yedi (miloddan avval-gi 589—512 yillar).

Diniy rivoyatlarcha, Zardusht Navruz kunlarining birida kohinlar boshchiligida muqaddas ichimlik bulgan «Xaoma» taysrlashga kirishgan. YErta tong pal-lasida u daryodan suv olish uchun qirG’oqqa tushgan. Suv olib bulgach, bir yula tahoratini yangilaetgan Zar-dushtning kuziga qirG’oqda turgan porloq xilqat -«Voxumana» kurinadi va uning sehrli nuriga yergasha-di. Nihoyat, u yezgu va ulug xudo Axuramazda huzuriga boradi.
Axuramazda uzining butun borliqni yaratgan xudo yekani haqidagi xabarni bildirish uchun odamlar ora-sidan Zardushtni tanlaganini aytadi. (Bu vaqtda Zar-dusht 40 yoshga tulgan yedi). SHu kundan boshlab Zardusht Axuramazda dinining payG’ambariga aylanadi. YEndi u uz qavmlari orasida Axuramzada dinini targib yeta boshlaydi. Buning uchun u «Gatlar» (Xatlar) deb atalgan, qushiq qilib aytishga muljallangan shs’rlar yaratadi.
40 sshida Zardusht avvalgi kupxudochilik diniy tasavvurlariga hamda tabiat hodisalariga siG’inish ye’tiqodlariga qarshi chiqib, yakkaxudochilikka asos-langan kitobiy din - Zardushtiylik dinini yarat-gan. Zardusht dastlab mahalliy qabilaviy dinlarning rohiblaridan biri yedi.
Ayni paytda, Zardusht yashagan zamon ibtidoiy munosabatlar urnini sinfiy jamiyat, qadimiy dav-latchilik asoslari yegallaettan, biroq, mahalliy-qabi-laviy dinlar jamiyat taraqkiyotining bu yangi bosqichiga tusqinlik qiluvchi kuchga aylanib qolgan davr yedi. Jamiyat taraqqiyotining yangi bosqichi uzi-ning tula shakllanishi uchun kuchli mafkuraga muhtoj yedi. Bundan tashqari, bu murakkab davrda ulkaning turli qabilalarini birlashtirish va ularni ilk marka^lashgan davlatchilik G’oyasi atrofida uyushti-rish zaruriyati ham tugilgan yedi. Zardusht yashagan davr Janubi-G’arbiy va Markaziy Osibda kuch-manchilikka asoslangan turmush tarzi inqirozga uchrabtgani, utroqlik turmush tarzi qaror topaet-gani, suG’oriladigan dshqonchilik hamda chorvachilik, hunarmandchilik keng taraqqiy yetaytgani, yangi shaharlar, qishloqlar bunsd bulaytganligi, utroqlik turmush tarzi har jihatdan afzal kurinishi bilan ham xaraktsrli yedi. SHunday turmush tarzini barqaror qilish, odamlarga, xalqlarga G’oyatda kulfat ksltirabtgan hamda aksariyat bosqinchilik tusini ol-gan kuchmanchilikka qarshi kurash habtiy yehtiyojga ay-langan yedi. Bu yehtisjni hammadan ko’p anglab etgan donishmand Zardusht buldi. U inqirozdan qutulish, xalqlar, qabilalarni birlashtirib, yagona davlatchi-likka yerishishning birdan-bir yuli — bu yakkaxudo-likka utishdan iborat deb bildi va butun ongli faoliyatini, hastini ana shu muqaddas ishga baG’ish-ladi, shu muqaddas maqsad yulidagi kurashda halok buldi.
YAgona xudoga ishonishgina jamiyatni yangi taraqqiet bosqichiga kutara oladi, deb hisoblardi Zardusht.
Zardushtiylikning vatani Markaziy OsiSdir. Bu faktning tuG’riligini bu dinning muqaddas kitobi
- «Avesto» ham isbotlaydi. CHunonchi, bu dinning muqaddas kitobi — «Avesto»da yakkayu-yagona xudo Axu-ramazda yaratgan 16 mamlakatdan 9 tasining nomi Ja-nubi-G’arbiy va Markaziy OsiSdagi viloyat va shaharlardir. 2 tasi afsonaviy bo’lsa, qolgan 5 tasi Hindiston, Ozarbayjon va Armaniston hududlariga tuG’ri ksl