Zamonaviy taʼlimiy konsepsiyalar

2.Ijtimoiy tajriba- didaktik loyiha manbai.

Didaktik loyiha mohiyatiga ko’ra o’ta murakkab populyativ tizim bo’lib, o’zini shakllantirishga yo’nalgan faoliyatni loyihalash sohasiga oid bilim hamda vositalarni loyihalash predmeti- o’quv materialini tahlil qilishni taqozo qiladi. Didaktik loyiha ta`lim sub`ektlari faoliyatida amalga oshiriladi. Binobarin, didaktik loyiha o’qitish faoliyatiga ham, o’qish faoliyatiga ham, shuningdek o’qitish va o’qish faoliyatlarining o’zaro kirishuvidan shakllanadigan hosila faoliyat - ta`limga ham taalluqlidir.

Didaktik loyihalarni tayyorlash jarayonlarida mualliflar turli didaktik nazariya, qarashlardan kelib chiqib loyihalash predmeti - ma`lumt mazmuniga pedagogik ishlov berishadi. Ma`lumot mazmuniga pedagogk ishlov berish yo’li bilan ta`limning keng qamrovli, katta, universal loyihalari konsepsiya, dastur, darslik shaklida tayyorlanadi. Katta, universal didaktik loyihalarni amalga oshirishda ikkilamchi loyihalar- dars ishlanmalari, rejalari, konspektlari sifatida ishlab chiqiladi.

Didaktik loyihalarni tayyorlashda didaktika fani yutuqlaridan foydalaniladi. O’z navbatida didaktik loyihani sinab ko’rish didaktik nazariyani rivojlantirish uchun etakchi omil vazifasini o’taydi. Didaktik loyihalash darajalari deganda loyihani o’zidan katta yoki o’ziga adekvat tizimlar bilan muqoyasa qilib o’rganishni tushunamiz. Ijtimoiy hodisalar o’z mohiyatiga ko’ra ochiq tizim bo’lib, didaktik loyihani o’zidan katta, o’ziga adekvat (teng), o’zidan kichik tizimlar bilan yonma-yon o’rganish didaktik loyihalash muammosini yanada chuqurroq anglashimizga olib keladi. Didaktik loyihani o’zidan katta tizim bilan yonma-en o’rganish, masalan, «jamiyat va didaktik loyiha». Bu tizimda didaktik loyiha jamiyatning bir funksiyasini - yoshlarni hayotga, ishlab chiqarishga yaroqli komil inson qilib etishtirishda etakchi vosita bo’la olish ishini anglatadi. Didaktik loyihani o’ziga adekvat tizim bilan yonma-yon o’rganish, masalan, «ta`lim jarayoni va didaktik loyiha». Bu tizimda didaktik loyiha ta`lim jarayonining timsoli, namunasi funksiyasini bajaradi. Didaktik loyihani o’zidan kichik tizim bilan yonma- yon o’rganish, masalan, «ta`lim akti va didaktik loyiha».Ta`limning turli nuqtai nazarlariga oid kichik dasturlar tuzib, o’qituvchi yoki talabalarni ta`limni loyihalashga ham o’rgatish mumkin.

Fan va o’quv predmeti bir narsami yoki ularning farqlari bormi? Ma`lumot mazmuni va ta`lim mazmuni tushunchalarining o’xshash va farqli tomonlari nimada?

Didaktik loyihalashni ijtimoiy talab darajasida tasavvur etishda mutaxassislar oldida turgan aosisiy muammo fan va o’quv predmeti farqlarini aniq chegaralashdir. Har bir o’quv predmetida o’ziga oid fanning umumiy asoslari o’rganiladi. Fan va ma`lumot o’zaro uzviy bog’liq, ammo alohida-alohida hodisalar sifatida sharxlanishi lozim. Ularning o’zaro bog’liqligini quyidagi fakt orqali kuzatishimiz mumkin: fan o’z sohasidagi bilimlarni , yangi kashfiyotlarning natijalarini o’quv predmetlari ixtiyoriga beradi, o’quv predmetlari esa o’z navbatida, yoshlarni ma`lumotli, madaniyatli, ijodkor shaxs sifatida shakllantirib, jamiyat ixtiyoriga topshiradi. Fan va o’quv predmetining qator farqlari ham mavjud.

Fan ijtimoiy ong hodisasi. O’quv predmeti esa yoshlarga ta`lim berish, ularni tarbiyalash vositasi.

Fan tabiat,jamiyat, ong hodisalarini o’rganib, qonuniyatlarni, tamoyillarni ishlab chiqadi. U o’zini-o’zi rivojlantiradi. O’quv predmeti esa ta`lim-tarbiya vazifasini bajaradi. Fan va o’quv predmeti jamiyatda ikki xil funksiya bajaradi.

Fan hajm va mazmun jihatidan keng, boy hodisa. O’quv predmeti esa bolalarning yosh, psixo-fiziologik hususiyatlari , tayyorgarlik darajasi real bilish imkoniyatlarini o’rganish asosida yaratiladi. Demak, o’quv predmeti fanga nisbatan hajm va mazmun jixhtdan tor hodisa.

Fanni butun insoniyat yaratadi. O’quv predmeti mazmunini mutahassis olim, o’qituvchilar tanlaydi va uni bolalarbop qilib ishlov beradi.

Didaktik loyihalash jarayonlarini o’quv predmeti darajasida tasavvur etish, o’quv predmeti fanning o’qitish va o’rganish uchun tanlangan umumiy asoslaridir. O’quv predmetini tasavvur qilish yo’li bilan dastur, darsliklar yaratiladi. Ammo o’quv predmeti bilan darslik bir xil hodisa emas. Bitta o’quv predmeti bo’yicha qator darsliklar yaratiladi. M-n, 1-9 sinflar uchun o’zbek tili predmetidan 9 ta darslik tayyorlanadi. Darsliklarga nisbatan o’quv predmeti model` funksiyasini bajaradi.

O’quv predmetlari, ularning maqsadi. tarkibi aniqlangach, o’quv dasturlari tuziladi. Dasturlar asosida darsliklar yoziladi.

Didaktik loyihani - o’quv materiali darajasida tasavvur etish yo’li bilan mavzular bo’yicha o’rganiladigan bilim, ko’nikma-malaka ijodiy faoliyat tajribasi, tarbiyalanadigan munosabat ko’lami ishlab chiqiladi.