Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
675 
 َغ َّرُطْضا ًٍََِف ِ َّاللَّ ِرْيَغِن ِِّب َّمُِْأ اَي َو ِري ِزُْ ِخْنا َىْحَن َو َوَّدنا َو َتَتْيًَْنا ُىُكْيَهَع َوَّرَح اًَََِّإ
 َ َّاللَّ ٌَِّإ ِّْيَهَع َىِْْإ َلََف ٍاَع ََ َو ٍاَب َرْي
ىي ِح َر ٌروُفَغ
―Albatta, U sizlarga faqat o‗limtikni, qonni, cho‗chqaning go‗shtini va Allohdan 
boshqaga so‗yilganni harom qildi. Kimki majbur bo‗lsa-yu, zulm qilmay, haddan oshmay 
(yesa), unga gunoh bo‗lmas‖
116
, oyatida harom qilingan narsalardan murod o‗lgan 
mavjudotlar, joni chiqib ketgan, shariiy so‗yilmagan narsalar tarqatilmaydi. Ikkita narsaning 
o‗lgani halol ekanligi haqida hadislarda kelgan, baliq va chigirtka. Taloq, to‗ng‗iz go‗shti va 
uning barcha a‘zolari bularning hammasi halol emas. Va Allohdan o‗zga narsalarga ya‘ni 
butlar (Lot va Uzzo)ga atab jonliq so‗yish, Alloh taoloni ismi zikr qilinmagan jonliqlarning 
go‗shti ham iste‘molga yaroqsizdir
117
, − deb tafsir qiladi muallif. Yana tafsir davomida 
musofir safar paytida zarurat yuzasidan yesa zaif haromdir. Chunki safar paytida hech 
qanday to‗siqlik yo‗q. Agar ochlik uni o‗lim holatiga olib kelsa safar qilishdan man qiladi. 
Bunday qilishlik uni iymonidan chiqarmaydi. Majbur bo‗lgan inson keraklisini tanovvul 
qiladi. Bunday holatda musofir to‗ymasa ham hayotini saqlab qoladi. Chunki bu xohishdan 
emas balki zarurat yuzasidan majbur bo‗ladi. Bunday holatda gunoh yo‗q. Alloh buyuk 
gunohlarni kechirguvchi Zotdir
118
. – deb tamomlaydi mufassir. Ya‘ni tafsirda musofir kishi 
safar chog‗ida yegulik uchun o‗limtik, to‗ng‗iz go‗shtidan boshqa yeyishga yaroqli narsa 
topmasa, undan qorni to‗yguncha emas balki jonini saqlab qolish uchun yesa bo‗ladi 
deyilmoqda. Oyatdagi ―maytata‖
119
kalimasidan murod faqatgina o‗lgan hayvongina emas, 
shariat normalariga rioya qilib so‗yilmagan hayvonlar ham kirib ketadi.
 
Xulosa o‗rnida shuni aytish mumkinki, Abul Barakot Abdulloh ibn Ahmad ibn 
Mahmud an-Nasafiy nafaqat fiqh,aqida balki tafsirda ham shuhrat qozongan 
ulamolardandir. Abu Nasafiyning ―Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta‘vil‖ nomli tafsiri 
hanafiy mazhabiga oid tafsir asari ekanligi barchaga ma‘lum va mashhurdir. Nasafiy o‗z 
davrida hanafiy mazhabini yana jonlantirgan kishilardan biridir. 
Abul Barakot an-Nasafiy hanafiy mazhabida bo‗lgani bois o‗z tafsirida hanafiy 
mazhabini qo‗llab-quvvatlaganlar va ko‗plab dalillar keltirgan hamda mazhabning mashhur 
mujtahid olimlari fikrlaridan foydalangan. 
Ahli sunna val jamoa ichidagi hanafiy, shofiiy, molikiy va hanbaliy mazhablari fihqiy 
mazhablar ekanligini e‘tiborga olib, ulardagi o‗xshash va farqli jihatlar asosan fiqhiy 
masalalarda ko‗rinishini ta‘kidlash lozim. Shu jihatdan olib qaraganda, ba‘zi o‗rinlarda 
fiqhga taalluqli oyatlarda mazhablar o‗rtasida ko‗pfikrlikni ko‗rish mumkin. Muallif mana 
shunday vaziyatlarga alohida e‘tiborini qaratganlar va keng, tushunarli qilib ochib berishga 
harakat qilgan. 
Abul Barakot an-Nasafiyning tafsirida ko‗rinib turibdiki, Qur‘onda kelgan fiqhiy 
oyatlarning mazmunini boshqa oyat bilan bir-biriga qiyoslaganlar. Ya‘ni muallif avvalo 
hadis, sahobalar, mujtahidlarning gaplariga emas balki Qur‘onning o‗ziga murojaat 
qilganlar. An-Nasafiy ushbu tafsir asrida Abu Hanifaning uslublari ila yoritishga harakat 
116
Abdulaziz Mansur. Qur’oni karim. – T.: Sano-standart 2019. Baqara surasi 173-oyat. 
117
Abul Barakot an-Nasafiy. Madorik at-Tanzil va haqoiq at-ta’vil. – Bayrut: Hayyatul-irosa, 1988. – B. 151. 
118
Abul Barakot an-Nasafiy. Madorik at-Tanzil va haqoiq at-ta’vil. J.I. – Bayrut: Hayyatul-irosa, 1988. – B. 152. 
119
U. Alimov. Tafsiri irfon. J. I. – Т.: Sharq nashriyoti, 2014. Baqara surasi 173-oyat sharhida kelgan. 

---