Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
401 
bor bo‗lgan boshqa masalalarni) sen o‗rganayotgan masalaga o‗xshashini top va o‗shanga 
qiyos qil. Hukm chiqarayotganda Allohga eng suyukli va ijtihoding to‗g‗ri deb topgan 
hukmni ayt»
21
. 
Sahobalar davrlarida fatvo. Fatvo beruvchi sahobalarni siyrat va shunga doir 
kitoblardan izlaydigan bo‗lsak, ularning sonlari uncha ko‗p bo‗lmaganiga guvoh bo‗lamiz, 
zero mujtaxidlik maqomi oliy bo‗lib, sanoqli kishilar bu maqomga erisha oladi. Ba‘zi 
olimlar fatvo beruvchi mujtaxid sahobalarni o‗z kitoblarida sanab chiqqanlar. Ibni Qoyyum 
(rahmatullohi alayx) ―I‘lomul muvaqqi‘in‖ kitobida aytadi: ―Fatvo bergan sahobiy va 
sahobiyalarning soni bir yuzi o‗ttizdan oshiq bo‗lib, ularning orasidan yettitasi ko‗p fatvo 
aytgan. Ular: Umar ibn Xattob, Ali ibn Abu Tolib, Abdulloh ibn Mas‘ud, Mo‗minlar onasi 
Oisha, Zayd ibn Sobit, Abdulloh ibn Abbos va Abdulloh ibn Umar (m)lar‖
22
. 
Ibn Hazm (rahmatullohi alayx): ―Bu yetti sahobaning har birini aytgan fatvosini 
alohida alohida katta kitoblarga yig‗sa bo‗ladi. Hadis ilmida islom olimlaridan sanalgan 
Abbosiylar xalifasi Ma‘munning avlodidan bo‗lgan Abu Bakr Muhammad ibn Musa ibn 
Ya‘qub ibn Ma‘mun sahobalardan Abdulloh ibn Abbosning fatvolarini yigirma tomli 
kitobda jamlagan‖
23
. 
―Ammo oz fatvo bergan sahobalarga keladigan bo‗lsak, ularning soni juda ko‗p bo‗lib, 
ulardan Abu Bakr, Ummu Salama, Anas ibn Molik, Abu Said al-Xudriy, Abu Hurayra. 
Usmon ibn Affon, Abdulloh ibn Amr, Abdulloh ibn Zubayr, Abu Muso Ash‘ariy, Sa‘d ibn 
Abu Vaqqos, Salmon Forsiy, Jobir ibn Abdullox, Muoz ibn Jabal, Tolha, Zubayr, 
Abdurrahmon ibn Avf, Imron ibn Hisin, Abu Bakra, Uboda ibn Somit, Muoviya ibn Abu 
Sufyonlarni misol tariqasida keltirish mumkin. Bularni fatvolarini alohida alohida kitoblarga 
yig‗iladigan bo‗lsa, har birining fatvosi juda kichik hajmdagi kitobchalar bo‗ladi‖, dedi
24
. 
Bulardan tashqari qolgan sahobalar esa juda oz fatvo aytgan bo‗lib, ularning 
siyratlariga qaraydigan bo‗lsak bitta, ikkita yoki salgina ko‗proq fatvoni uchratish mumkin. 
Bularning fatvosini yaxshilab o‗rganib, hammasini bitta kitobga jamlaydigan bo‗lsak, uncha 
katta bo‗lmagan bir dona kitob shaklida bo‗ladi.» 
Zamondosh olimlardan bir nechtasi sahobalarni fatvolarini yig‗ib kitob yozishgan. 
Quyida ba‘zilarini zikr qilib o‗tamiz: 
1.