Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

 

---

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
95 
РОССИЯДА ХОР ИЖРОЧИЛИГИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ 
 
Саъдулло Сарвиноз Фазлитдиновна 
Ўзбекистон Давлат Консерваторияси
Академик хор дирижѐрлиги бўлими 2 – курс магистр талабаси 
Аннотация: 
Рус
 
мусиқаси келиб чиқиш сабаблари, рус хор ижодида диний 
матнлар асосидаги куйлар, миллий қўшиқлар ва черков мусиқаси ҳақида қисқача баѐн 
этилган. 
Калит сўзлар: 
рус мусиқаси, хор санъати, черков мусиқаси, куй, усул, қўшиқ.
 
Мусиқий санъатнинг енг қадимги шакли – Византияда санъат сифатида 
ривожланган черков учун мўлжалланган, черков маросимининг зарур елементи 
сифатида Киев Русига олиб келинган бир бошли култ қўшиқлари тўпламидир. 
Византия черковининг қўшиқ куйлаш анъанаси амалий санъат сифатида 
ривожланган. Черковда мусиқанинг роли диний матнларнинг интонацияси билан 
ўқишдир бу унинг услубини белгилаб беради. Култ кўшиқлари хор псалмодияси, 
аскет-қаттиқ оҳангдор декларациядир. Ритм ва оҳангнинг мусиқий ташкилоти 
бутунлай матнга, версификасия ритмига бўйсунади. Бундай мусиқаларни ѐзиб олиш 
учун белгилар (баннерлар) тизими ишлаб чиқилган бўлиб, улар мавжуд соф шартли 
маъно ва фақат тахминан ҳаракат контурини белгилайди оҳанглар, сезуралар, 
семантик урғу ва бошқалар бўлиши мумкин. 
Византия 
култ 
қўшиқларини 
ривожланишида қайта ишлаш катта аҳамият касб этди. Юқори хорижий маданият 
билан алоқада бўлган машхур рус композиторлари қйта ишлаш жараѐнида 
мусиқанинг нотасини, гимнографик матнини мусиқанинг асосидан олганлар.
Шунингдек, адабий матнларни ўз 
она тилига таржима қилиб асарнинг оргиналлигини 
сақлаган ҳолда ижодий қайта ишлаш имкониятига ега бўлдилар. Халқ қўшиқлари 
асосида енг истеъдодли "қўшиқчилар" ўзларининг миллий қўшиқчилик санъатини 
яратдилар..
Рус черкови куйлари Византиядан жуда катта фарқ қилади - улар кўпроқ 
достонларга ўхшаб чўзилган оҳангдор ва равондир. Уларда мусиқанинг барча бадиий 
елементлари ишлатилган. Биринчидан, асарнинг шакли умумий куй уч фразали 
тузилишга ега бўлган ва сатрма-сатр ривожланишга асосланган: муқаддима - асосий 
қисм - тугатиш. Иккинчидан, мелодик ҳаракат еркинлиги ва қатъий ритмга 
асосланган. Куй матн билан ажралмас алоқада, ритс эса мэъѐрий ѐки халқ 
қўшиқларининг епик ва рақс жанрларига асосланган ҳолатда тўсатдан ўзгариши 
мумкин. Кўпинча кварта ва терция ва дория, фригия халқ ладлари қўлланилади. 
Ладларнинг алмашиниб туриши характернинг контраслигини таъкидлаб туради. 
Ушбу хусусиятларга эга бўлган асарлардан бири ―катта қўшиқ‖ туркумини 
таниқли рус қўшиқчилиқ мактаби намоѐндаси ва унинг рахбари Фѐдор Крестянин 
томонидан яратилган. Бу туркум халқ қўшиқларига яқин, XVI-XVII аср мусиқасининг 
характерида янги шаклга асосланган қулт қўшиқлари тарзида ривожланган. Катта 

---