Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
479 
yuzasidan so‘nggi yillardn qo‘lga kiritgan yutuqlari buning yaqqol dalili bo‘la oladi. 
Ma‘lumki keyingi o‘n yil mobaynida mamlakatimizdagi barcha ta‘lim tizimlarida ta‘lim 
ishlarining mazmuni tubdan o‘zgardi. Ta‘limning eksperimental ravishda tekshirilgan yangi 
usullari (masalan, muammoli interfaol ta‘lim metodlari) keng joriy qilinmoqda. 
Yosh davrlar psixologiyasi predmet sifatida XIX asrning boshlarida vujudga kelgan 
bo‘lishiga qaramay, uning mustaqil fan sifatida rivojlanishi va qaror topish yo‘li ancha 
murakkab kechgandir. Mazkur ilmning rivojlanishiga turli dunyoqarashlar o‘rtasida olib 
borilgan doimiy kurash katta ta‘sir ko‘rsatgan. Jamiyat tarixiy taraqqiyotining u yoki bu 
bosqichida qanday dunyoqarash ustuvorligiga qarab, tekshirishlar darajasi va sifati, olingan 
natijalarni qanday izohlash zarurligi belgilab berilgan. O‘tmishda ajdodlarimiz insonning 
psixologik qonuniyatlarini, muayyan ilmiy yo‘nalishda o‘rganmagan bo‘lsalar-da, biroq 
allomalarning qo‘lyozmalarida mazkur holatlarning namoyon bo‘lishi, inson kamoloti 
borasidagi qimmatli fikrlari hozirgacha yuksak ahamiyat kasb etadi. 
Ma‘lumki, odam shaxs sifatida muntazam, qandaydir faoliyatda tarkib topib boradi, 
rivojlanadi, uning faolligi namoyon bo‘ladi. Agarda hayvonlar tevarak-atrofdagi tashqi 
muhitga passiv moslashib hayot faoliyatlarida tabiatdagi, ya‘ni tashqi muhitdagi tayyor 
narsalardan foydalansalar, odam esa tevarak-atrofidagi tashqi muhitga faol ta‘sir ko‘rsatib, 
uni o‘z irodasiga bo‘ysundiradi hamda o‘zgartirib, o‘z ehtiyojlarini qondirishga xizmat 
qildiradi. Kuzatishlar jarayonida shu narsa ma‘lum bo‘ldi-ki, odamdagi tug‘ma, irsiy 
mexanizmlari uning psixik rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatadi-yu, biroq uning mazmunini ham, 
shaxsiy fazilatlarini ham belgilab bera olmaydi. Ta‘kidlash zarurki, muhit ham bola 
psixikasini rivojlantirishda muayyan rol o‘ynaydi. Faqat, buning uchun bolani o‘qitayotgan 
kishilarning ta‘siri natijasida bola ana shu muhitni faol ravishda o‘rganib olishi, tabiiydir. 
Shaxsning mohiyati o‘z tabiati jihatidan ijtimoiy xarakterga egadir. SHaxsdagi barcha 
psixik xususiyatlari, ijodiy faolligining rivojlanish manbalari uning tevarak-atrofidagi 
ijtimoiy muhitda, jamiyatdadir. Inson shaxsi sababiy bog‘liqlikda bo‘lib, uning ijtimoiy 
turmushi bilan belgilanadi, Mana shu ma‘noda shaxsning taraqqiyoti odamlar bilan 
munosabatda yuzaga keladigan ijtimoiy tajribani egallash jarayonidan iboratdir. Buning 
natijasida insonning psixik xususiyatlari, ahloqiy fazilatlari, xarakteri, irodaviy sifatlari, 
qiziqishlari, e‘tiqod va dunyoqarashi tarkib topadi. 
O‘quv faoliyati kichik maktab yoshidagi o‘quvchi uchun nafaqag bilish 
jarayonlarining yuqori darajada rivojlanishi, balki shaxsiy xususiyatlariyai rivojlantirish 
uchun ham imkoniyat yaratadi. Yetakchi bo‘lgan o‘quv faoliyatidan tashqari boshqa 
faolyyatlar o‘yin, muloqot va mehnat faoliyati ham o‘quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta‘sir 
ko‘rsatadi. Bu faoliyatlar asosida muvaffaqiyatga erishish motivlari bilan bog‘liq bo‘lgan 
shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi. O‘quv faoliyati kichik maktab yoshidagi 
bolalarda o‘qishda ma‘lum yutuqlarga erishish ehtiyojini qondirishga, shuningdek, 
tengdoshlari orasida o‘z o‘rniga ega bo‘lishiga imkoniyat ham yaratadi. Aynan ana shu o‘rin 
yoki mavqega erishish uchun ham bola yaxshi o‘qish uchun harakat qilishi mumkin. Bu 
yoshdagi bolalar doimiy ravishda o‘zlari erishgan muvaffaqiyatini boshqa tengdoshlari 
muvaffaqiyati bilan solishtiradilar. Ular uchun doimo birinchi bo‘lish nihoyatda muhim. 
Kichik maktab davrida bolalardagi musobaqaga kirishish motivi tabiiy psixologik ehtiyoj 

---