Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
412 
Davlat budjeti yalpi ichki mahsulotni qayta taqsimlash bosqichlarida yuzaga keladigan 
alohida iqtisodiy kategoriyalar – budjet daromadlari va xarajatlari orqali amal qiladi. Budjet 
daromadlari va xarajatlari – obyektiv tarzda mavjud va amal qiluvchi kategoriyalar bo‗lib, 
ularning har biri o‗ziga xos vazifani bajaradi: daromadlar davlat faoliyatining moliyaviy 
asosi bo‗lib xizmat qilsa, xarajatlar esa turli-tuman umumdavlat va umumjamiyat 
ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. 
Davlat budjeti daromadlari davlatning ixtiyoriga tushuvchi va uning markazlashgan 
pul fondini shakllantiruvchi pul mablag‗laridir. Davlat budjeti daromadlari davlat bilan 
korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va aholi o‗rtasidagi mamlakat budjet fondining 
shakllanishi jarayonida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlarni anglatadi. 
Budjet daromadlari to‗lovchilariga ko‗ra, soliqqa tortish obyektlariga ko‗ra, undirish 
usuliga ko‗ra, to‗lash muddatlariga ko‗ra bir-biridan farq qilishiga qaramasdan, ularning 
hammasi davlat budjetining daromad qismini shakllantirishga xizmat qiladi. Budjetga 
to‗lovlar pul shaklida amalga oshiriladi, budjetga tushgan pullar o‗z egasini yo‗qotadi, ya‘ni 
budjetga to‗lov to‗lovchi shaxs aniq bir maqsadni ko‗zlab to‗lov to‗lamaydi, budjet 
daromadlarining shakl lanishi pul mablag‗larining bir tomonlama harakati asosida sodir 
bo‗ladi. Davlatning umumiy xazinasiga tushgan pullar davlat va jamiyat manfaatlari yo‗lida 
ishlatiladi. Shu sababli davlat budjetining shakllanishi va ishlatilishida davlatning, xo‗jalik 
yurituvchi subyektlarning va alohida shaxslarning manfaatlari kesishadi. Demak, budjet 
daromadlarining asosiy moddiy manbayi milliy daromaddir. Agar davlatning moliyaviy 
ehtiyojlarini qondirish uchun milliy daromad yetarli bo‗lmasa, davlat bunday ehtiyojni 
qondirish uchun milliy boylikni jalb etishi mumkin. Milliy boylik deganda ma‘lum bir 
davrda jamiyatning ixtiyorida bo‗lgan, hozirgi va o‗tgan avlodning mehnatlari evaziga 
yaratilgan moddiy ne‘matlar hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayoniga jalb 
qilingan tabiiy resurslar majmuyi nazarda tutiladi. 
Budjet daromadlari haqida gapirar ekanmiz, «davlat daromadlari» degan tushuncha 
bilan «davlat budjeti daromadlari» tushunchalarini yaxshi farqlab olishimiz kerak. Davlat 
daromadlari davlat budjeti daromadlari bilan birgalikda, davlatga qarashli maqsadli 
fondlarning daromadlarini, davlat mulkida bo‗lgan korxona va tashkilotlarning 
daromadlarini, shuningdek, tashqi iqtisodiy faoliyatdan tushuvchi daromadlarni o‗z ichiga 
oladi. Shuni unutmaslik kerakki, davlat budjeti daromadlari soliqli va soliqsiz 
daromadlardan tashkil topadi. 
Endi, davlat budjeti xarajatlari haqida fikr yuritadigan bo‘lsak, u – davlat va mahalliy 
hokimiyat vazifa va faoliyatini moliyaviy ta‘minlashga yo‗naltiriladigan pul mablag‗laridir. 
Iqtisodiy maz muniga ko‗ra davlat budjeti xarajatlari – davlatning markaz lashgan pul 
fondini taqsimlash va ishlatish bilan bog‗liq iqtisodiy munosabatlardir. 
Budjet xarajatlarining turlari xilma-xil bo‗lib, bir qator omillarga bog‗liq: 
– davlatning tabiati va funksiyalariga; 
– mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga; 
– budjetning iqtisodiyot va xizmat ko‗rsatish soha-tarmoqlari bilan aloqalarining 
ko‗lamiga; 
– davlatning ma‘muriy-hududiy tuzilishiga; 

---