Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
204 
Yuqorida aytib o‘tilgan barcha sifatlar yosh o‘zgargan sari o‘zgarib boradi. Ijodiy 
ishda fikrlashning mustaqilligi va tanqidiyligi zarur bo‘lib, u aqliy faoliyatning 
produktivligini ta‘minlaydi. 
Shaxs shakllanishida u yashayotgan muxit, kishilar , jamiyatning roli juda kattadir. 
Masalan, biron maxallada inson shaxsining tarkib topishiga aktiv ta‘sir kursatuvchi besh 
yuzta o‘ziga xos ijtimoiy muhit bor degan ma‘noni bildiradi. Bu yerda shunday bir savol 
tug‘iladi: «Tashqi muhit inson shaxsining tarkib topishiga qanday ta‘sir qiladi‖ 
Shaxs va uning, psixologiyasiga ta‘sir etuvchi ikkinchi omil -ta‘lim- tarbiyaning 
ta‘siridir. Ma‘lumki, ta‘lim-tarbiya inson ongini shakllantiradi, uning dunyoqarashi, 
e‘tiqodi, hayotga bo‘lgan munosabatani tarkib toptiradi. Agar bolalarning ruhiy 
taraqqiyotlari va shaxsiy xususiyatlarining tarkib topishi faqat tashqi ijtimoiy muhit bilan, 
ta‘lim-tarbiyaning o‘zigagina bog‘liq bo‘lganda edi, unday paytda biz bir xilda sun‘iy va 
aynan bir xil ta‘lim-tarbiya sistemasini taaoyenl qylib, har tomondan bab-baravar taraqqiy 
etgan va deyarli bir xil shaxsiy xususiyatlarga ega kishilarni yetishtirib chiqarar edik. 
Vaholanki, bunday bo‘lishi mumkin emas. Shuni aytib o‘tish kerakki, bola shaxsining tarkib 
topishiga ta‘lim-tarbiyannng ta‘siri deganda, albatta, birinchi navbatda tarbiya 
muassasalarida, ya‘ni bog‘cha, maktab, internat, lisey va kollejlarda beriladigan ta‘lim-
tarbiya tushuniladi Biroq, bundan oilada bolaga beriladigan ta‘lim-tarbiya mutlaqo 
mustasno emas. Oiladagi umumiy ijtimoiy muhitdan tashqari oilada beriladigan ta‘lim-
tarbiyaning rol kattadir. Bola tarbiyasi bilan sistemali shug‘ullanadigan va umuman 
shug‘ullanmaydigan oilalarga misollar keltirish mumkin. 
Yuqorida aytib o‘tilgan ikkita omildan tashqari uchinchi omil ham mavjud - bu nasliy 
xususiyatlardir. Odamga nimalar nasliy beriladi? Odamga nasliy yo‘l bilan ayrim anatomik 
va biologik xususiyatlari beriladi. Masalan, tana tuzilishi, sochi va ko‘zlarining rangi ovozi, 
gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug‘ma berilishi mumkin. Lekin shuni hyech qachon 
esdan chiqarmaslik kerakki, odamda hyech vaqt uning psixik xususiyatlari, ya‘ni uning 
aqliy tomonlari bilan bog‘liq bo‘lgan sifatlari nasliy yo‘l bilan, ya‘ni tugma ravishda 
berilmaydi. Nihoyatda nodir hollarda ayrim qobiliyatlar, masalan, musiqa, matematik 
qobiliyatlariga nasliy yul bilan berilishi mumkin. 

---