Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari

“Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami
60
Ko‘rinib turibdiki, yoshlarni kasblar olami bilan tanishtiradigan tadbirlar tizimi yoshlar bilan ishlashning 
ma’lum bir tizimining bir qismi bo‘lib, bu sohadagi psixologik, pedagogik va tibbiy xizmatlar majmuasidir. 
Kasbni tanlashning o‘z taqdirini o‘zi belgilash va hayot uchun ahamiyati muammosi E.F.Zeyer tomonidan 
ko‘rib chiqilgan. Klimov, I.S.Kon, D.A.Leontev E.Y.Pryajnikova, A.P.Chernyavskaya va boshqalarning 
ta’kidlashlaricha, munosib kasb tanlash kelajakda ijobiy ijtimoiy moslashuvning kafolati bo‘lib, yuqori 
mehnat unumdorligi ko‘rsatkichini ko‘rsatishi hamda insonning kelajakda o‘zini muvaffaqiyatli namoyon 
qila olish shartidir. Shu bilan birga, kasbni noto‘g‘ri tanlash kasbiy sohada ham, inson hayotining boshqa 
sohalarida ham istalmagan oqibatlarga olib kelishi mumkinligi ta’kidlanadi: kasbdan norozilik, ishning 
tez-tez o‘zgarishi, mehnat unumdorligining pastligi, umuman, hayotdan umidsizlik, oiladagi muammolar, 
shaxslararo muloqotda, o‘z-o‘zini anglash imkoniyatining yo‘qligi va hokazo. Shuning uchun ham ongli 
ravishda kasb tanlash muammosini tadqiq etishning ahamiyati juda katta.
Ammo hozirgi vaqtda kasbga yo‘naltirish jarayonini sekinlashtiradigan bir qator muammolar mavjud:
1. Maktab o‘quvchilari, talabalar, hatto xodimlarning o‘zlari orasida kasbiy yutuqlar va muvaffaqiyatlarga 
noaniq, ko‘pincha soddalashtirilgan, pragmatik nuqtayi nazar.
2. Mehnat faoliyati o‘zini o‘zi anglash tushunchalari bilan bog‘liq emas.
3. Davlat, ta’lim organlari va o‘quv yurtlarining kasbga yo‘naltirish sohasi bilan deyarli kam yoki 
qisman aloqasi mavjud emasligi.
4. Maktab va bolalar bog‘chalarida bolalarni kasblar olami, mehnat bozori va mehnatga o‘rgatish bilan 
tanishtirishning puxta o‘ylangan tizimi yo‘q.
5. O‘qish davomida bolalar bilan kasbga yo‘naltirish ishlarining metod va usullari to‘g‘risida ota-onalar, 
hamda boshqa manfaatdor shaxslarda ma’lumotlarning еtishmasligi. 
6. Kasb-hunarga yo‘naltirishdagi muammolarni aniqlash va bartaraf etishda turli ijtimoiy institutlarning 
ko‘rsatmasi va uslubiy yordamining yo‘qligi.
7. Kasbiy faoliyatning ba’zi eskirgan turlariga e’tibor qaratilishi sababli davlat milliy ko‘rsatma va 
buyurtmalari o‘rtasidagi mavjud qarama-qarshiliklar. Natijada bitiruvchilarni boshqa mutaxassisliklar 
bo‘yicha ishga joylashtirish, mehnat bozori talablarini qondirmaslik.
Yuqoridagi kamchiliklarni bartaraf etish va respublikada kasbga yo‘naltirish ishlari tizimini 
takomillashtirish chora-tadbirlari sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:
1. O‘z samarasini namoyon etgan xalqaro tajribadan foydalanish, mahalliy o‘ziga xosliklarni inobatga 
ilgan holda fanlarning (pedagogik, psixologik, ijtimoiy, iqtisodiy) kasbga yo‘naltirish jarayoni bilan aloqasini 
amalga oshirish. 
2. O‘qituvchi va mutaxassislarni, individual mutaxassislarni o‘quvchilar va talabalarga kasbiy 
yo‘naltirish bo‘yicha maxsus kurslar, o‘qituvchilar malakasini oshirish kurslarida o‘qitishni tashkil etish.
3. Kadrlar siyosatini takomillashtirish, ishlab chiqarish va ijtimoiy ehtiyojlarga muvofiq har xil 
mutaxassisliklar bo‘yicha ta’lim kvotalarini taqsimlashga yanada ehtiyotkorlik bilan yondashish.
Bugungi kunda, bozor munosabatlarida asosiy vazifa – maktab o‘quvchilarini ma’lum bir mutaxassislik 
bo‘yicha ishlashga tayyorlash, kasbni to‘g‘ri tanlashga tayyor shaxsni shakllantirish, ilmiy-texnik taraqqiyot 
sharoitida kasbiy funksiyalarning harakatchanligi muhimligini anglash va raqobat.
Ishlab chiqilgan va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan tizimli kasbga yo‘naltirish barcha yuzaga 
keladigan muammolarni hal qilishi va kadrlar taqsimotiga, ularning qobiliyatiga qarab maqbul kasblarni 
aniqlashga, mehnat resurslarini olingan mutaxassislikka muvaffaqiyatli moslashtirishga va mehnat ta’limi 
bilan shug‘ullanishiga katta hissa qo‘shishi kerak.
* * *

---