Zamonaviy o`g`itlash tizimi Meneral o`g`itlash tizimi ahamiyati va kamchiliklari

Zamonaviy o`g`itlash tizimi
1.Meneral o`g`itlash tizimi ahamiyati va kamchiliklari
2.Organik o`g`itlash tizimi
Pеспубликамизда деҳқончилик хал қ хўжалигининг етакчи тармо ғ и ҳисобланади. Шунинг учун ҳам муста қилликнинг илк кунларидан бошлаб қишло қ хўжалигини янада ривожлантириш учун бир қатор қонунлар қабул қилинди ва Олий мажлис сессияларининг кун тартибига киритилди. Белгиланган чора-тадбирлар тизимида экинларга минерал ў ғитларни қўллаш масалаларига ало ҳида эътибор берилди, чунки ў ғитлар экинлар ҳосилдорлигини оширишдаги энг кучли воситасидир. Лекин экинлар ҳосилдорлиги тупроққ а киритиладиган ў ғитларнинг ялпи ми қдори билан эмас, балки улардан о қилона фойдаланиш ҳисобига оширилади. Бу ўринда ў ғит қўллаш тизимини ишлаб чи қиш ва такомиллаштириш ало ҳида а ҳамият касб этади. қишло қ хўжалик экинлари учун ў ғит меъёрларини ва ў ғит қўллаш тартибини тў ғри белгилаш учун фойдаланиладиган барча агрокимёвий, агротехникавий, биологик ва ташкилий тадбирларнинг йигиндисига ўғит қўллаш тизими дейилади. Ў ғит қўллаш тизимидан кутиладиган асосий натижа тупро қ унумдорлигини муттасил ошириб бориш ва экинларни ўсув даврининг барча бос қичларида ози қ моддалари билан тўла таъминлашдир.
Ҳозирги кунда ҳам Республикамизда ў ғит қўллаш тизимини такомиллаштириш учун барча шарт- шароитлар мавжуд бўлиб, су ғориладиган деҳқончилик шароитида чопи қталаб экинларни етиштирилиши, деҳқончиликни минерал ў ғитлар билан таъминлаш учун имкониятларнинг мавжудлиги (қис қа муддат ичида ў ғит муста қиллигига эришганимизни ало ҳида таъкидлаш лозим), ўсимликлар ози қланиши масалалари билан шу ғулланувчи илмий муассасаси ва ходимларнинг етарлилиги шулар жумласидандир.
II. Ў ғитлаш тизими алмашлаб экишнинг максимал самарадорлигини, барча экинлардан ю қори ва бар қарор ҳосил олишни, тупро қ унумдорлигидан рационал фойдаланишни ва ў ғит қўллашда барча шароитларни ҳам агрокимёвий, ҳам и қтисодий жи ҳатдан қулай бўлишни таъминлашга доир масалаларни ҳал этиши керак.
 Хўжаликда алмашлаб экиш шароитида ў ғитлаш системаси узо қ муддатга мўлжалланганлиги ва алмашлаб экишнинг ҳамма майдонларида фа қат тупро қ унумдорлигининг умумий даражаси ҳисобга олиниши сабабли ҳар йили ў ғитлардан фойдаланишнинг йиллик режалари тузилади. Уларда ў ғит меъёри шакли, ў ғитлаш муддати ва усуллари кўрсатилади. Экинларнинг навбатланиши, йиллар бўйича ҳосилдорлиги ва об-ҳаво шароитларининг ўзгариши э ҳтимоли бўлган ҳолларда тегишли ўзгартиришлар киритилади. Йиллик режа ма ҳаллий ва минерал ў ғитларни қўлланиш билан бо ғли қ бўлган барча ишлар учун асосий хужжат бўлиб хизмат қилади.Ў ғит қўллаш тизими хўжаликда деҳқончилик тизимининг таркибий қисми ҳисобланади.
 Ў ғитлаш тизимини ишлаб чи қиш бос қичлари:
 -қишло қ хўжалик корхоналарининг та ҳлил натижалари ва хўжалик фаолиятининг исти қболлари;
 -и қлим ва тупро қ шароитларининг ба ҳоси, тупро қ агрокимёвий кузатишлар маълумотларига кўра хўжаликдаги ерларнинг потенциал ва актуал унумдорлик даражаси;
 -имконият даражасида гўнг ва бош қа ма ҳаллий ўғитлар жам ғариш уларни тўғри са қлаш ва фойдаланиш тадбирларини режалаштириш;
ўжалик жойлашган и қтисодий туман учун минерал ўғит киритишнинг ҳ а қ и қий ва исти қболдаги имкониятларига, қишло қ хўжалик ма ҳсулотлари етиштиришнинг режалаштирилишига ва хўжаликнинг и қтисодий имкониятига қараб минерал ўғитларга бўлган талабини белгилаш;
 -ўғитларни хўжаликка ўз ва қтида етказиб берилиши, уларни тўғри са қлаш, ўғит тайёрлаш ва тупроққа киритиш билан бо ғли қ бўлган барча ишларни комплекс механизациялаштириш.
 III. Ў ғитлаш тизимининг асосий ма қсади алмашлаб экиш шароитида ў ғитлардан о қилона фойдаланишга йўналтирилган ташкилий хўжалик, агрокимёвий ва агротехникавий тадбирларни ҳисобга олган ҳолда қишло қ хўжалик экинларидан мўл ҳосил олиш, энг ма қбул ў ғит тури, меъёри қўллаш муддатларини белгилашдир.
 Ў ғитлаш тизими одатда ҳар бир пайкалга узо қ муддат давомида режа асосида ў ғит киритиш учун ишлаб чи қилади. Тизимни ўз олдига қуйидаги асосий вазифаларни қўяди:
 - экинлар ҳосилдорлигини ошириш ва уларни унумдорлик жи ҳатидан бир жинсли бўлишига эришиш;
- ўғитлардан самарали фойдаланиш, жадал деҳқончилик юритиш ва атроф-муҳит муҳофазасини тўғри йўлга қўйиш.
Ози қ моддалар ўзлаштирилиши ўсимликларнинг ёшига караб ўзгариб боради. Ози қ моддалар ўзлаштирилишига нисбатан танглик (критик) ва энг кўп (максимал) ўзлаштириладиган даврлар фар қланади. Ози қланиш му ҳитида маълум бир модданинг етишмаслигига ва уни ўсимликларнинг ривожланишига кучли таъсир курсатиши ози қланишдаги танглик давр деб юритилади. Экинлар кейинчалик мазкур элемент билан мўл-кул даражада таъминлансада, танглик даврининг асорати узил-кесил йуколмайди. Азот ва фосфорга нисбатан танглик давр одатда эрта ба ҳорда, микроорганизмлар фаолияти суст бўлганда намаён бўлади.
Ривожланишнинг нисбатан кечрок муддатларида ўсимликларнинг ози қланишига бўлган талаби кучаяди, кайсики ози қ моддалар энг кўп (максимал) ўзлаштириладиган давр деб юритилади.
 Кўп ҳолларда бу давр ўсимликлар томонидан энг кўп қуру қ биомасса тўпланадиган муддатга тў ғри келади.
 II. қишло қ хўжалик экинлари тупро қдан ози қ моддаларни турли ми қдор ва нисбатларда олиб чи қиб кетади. Бунда ўсимликларнинг тури ва нави билан бир қаторда тупро қ-и қлим шароитлари ҳам му ҳим ўрин эгаллайди. Ўсимликларнинг ози қ моддаларига бўлган талаби умумий ҳосил билан олиб чи қиб кетиладиган ози қ моддалар ми қдори билан ёки асосий ма ҳсулотнинг ҳосил бирлиги билан белгиланади. Ози қ моддаларнинг биологик ва хўжалик чикими тушунчаларини фар қлай олишимиз лозим. Ўсимликлар томонидан ҳосилнинг биологик массасини (дон, сомон, ан ғиз ва илдиз колдиклари) шакллантириш учун ўзлаштириладиган ози қ моддалар ми қдори биологик чиким ибораси билан юритилади. Хўжалик чикими эса фа қатгина ма ҳсулотнинг товар қисми билан (дон ва сомон, илдизмева ва палак) олиб чи қиб кетиладиган ози қ моддалар ми қдорини кўрсатади. Агар сомон ёки палак нотовар ма ҳсулот сифатида пайкалда қолдирилса, улар таркибидаги ози қ моддаларнинг ми қдори хўжалик чи қимига киритилмайди. Чи қимнинг қолдиқ қисми ўз ичига пайкалда қоладиган ан ғиз ва илдиз қоли қлари, тўкилган дон ва мевалар таркибидаги, шунингдек, илдиздан тупроққа о қиб ўтадиган ози қ элементлар йи ғиндисидан иборат. Тад қ и қотлар бўйича чи қимнинг қолди қ қисми таркибида ҳосилнинг шаклланиши учун ози қ моддаларнинг талайгина ми қдори бўлиши ани қланган.
 Амалда ўсимликларнинг ози қ моддаларга бўлган талаби 1 т асосий ма ҳсулот ва унга мос келадиган «ёрдамчи» ма ҳсулотнинг шаклланиши учун сарфланадиган хўжалик чи қими асосида ҳисобланади.
Ўғитлар тури, меъёри, муддати қўлланиш усулини танлаш ва самарадорлигига иқлим шароитлари катта таъсир кўрсатади. Ёғин-сочин миқдори ва ҳаво ҳарорати вегетация даври давомида му ҳим а ҳамият касб этади. Сув режими яхши ҳудудларда шунингдек, суғориладиган туманларда ўғитларнинг самарадорлиги анча юқори бўлади ва улар тупроққа юқори меъёрларда киритилади. Нам етишмаганда ўғитлашдан олинадиган қўшимча ҳосил миқдори камаяди. Шу билан бирга ерга ўғит солинганда ўсимлик тупроқдаги намдан анча тежаб ва унумли фойдаланади, шунинг учун нам камчил районларда ҳам ўғитлаш ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини бир мунча яхшилайди. Ўғитлардан фойдаланишда жорий йил билан бир қаторда ўтган йиллардаги иқлим шароитларини ҳам ҳисобга олиш лозим. Куз фаслида ёғин-сочин кам бўлса, азотли ўғитларнинг самарадорлиги камаяди ва аксинча, фосфорли ўғитларнинг самарадорлиги ошади. Ўғитлар, айниқса ма ҳаллий ўғитлар, тупроқдаги сув сарфини 10-20 фоизга камайтиради. Ўз навбатида суғориш ҳам ўғитлар самарадорлигини оширади.
Ў ғитларнинг тури ва шаклини танлашда уларнинг меъёри ва тупроққа киритиш усулларини ани қлашда тупро қнинг хоссаларини, албатта, ҳисобга олиш зарур. Тупро қлардаги умумий за ҳира ва ундаги ҳаракатчан ози қ моддалар ми қдори, уларнинг механик таркиби, сингдириш хусусияти, реакцияси ва буферлиги айни қса катта а ҳамиятга эга.  Бўз тупро қларда азотли ва фосфорли ў ғитларнинг нисбати катта а ҳамиятга эга. Калийли ў ғитлар фа қат азотли ҳамда фосфорли ў ғитлар фонидагина самарали бўлади. Бундай тупро қлар мўътадил ёки иш қорий реакцияга эга, шунинг учун бу ерларда физиологик жи ҳатдан нордон азотли ў ғитлар бир мунча яхши самара беради, қийин эрийдиган фосфорли ў ғитларни қўллаш эса ма қсадга мувофи қ келмайди. Ў ғитдаги ози қ моддаларнинг ҳаракатчанлиги, уларнинг сингиши ва тупро қда мустахкамланиши учун тупро қнинг механик таркиби му ҳим а ҳамиятга эга. Енгил тупро қлар фа қат потенциал унумдорлигининг пастлиги билан эмас, балки сингдирувчанлик ва буферлик хусусияти пастлиги билан ҳам фарқ қилади. Ў ғит меъёри ва шаклини, ў ғитлаш муддати ва усулларини ани қлашда булар ҳисобга олиниши керак. Ў ғитларни табакалаштириб тў ғри қўлланиш учун тупро қ реакциясини ва ундаги ози қ моддаларнинг ҳаракатчан шаклларини ани қлаш ма қсадида тупро қда агрокимёвий текширишлар олиб бориш катта а ҳамиятга эга.