Zamonaviy iqtisodiy

 
3. E.Denison: iqtisodiy o’sish «arifmetikasi» 
 
Biz iqtisodiy o’sishning bir omil, (Xarrod, Domar) va ikki omilli 
(Duglas, Kobb) modellarini ko’rib chiqdik. Amerika iqti-sodchisi 
Edvard Denison ulardan farqli o’laroq iqtisodiy o’sish muammosiga 
omillarni maydalashtirish va detallashtirish orqali yondashdi. U turli 
mamlakatlardagi iqtisodiy o’sishni aniq tasav-vur qilish uchun iqtisodiy 
o’sish sur’atiga ta’sir etuvchi bir talay omillarning «hissasini» hisoblab 
chiqishga harakat qilgan. 
Denison G’arbiy Evropa, Yaponiya, AQSh mamlakatlarida o’sish 
sur’atlari nega bir birlaridan keskin farq qilishini, unga ta’sir etuvchi 
sabablarni (omillarni) aniqlab berishni o’ziga maqsad qilib qo’yadi. 
Bunda iqtisodiy o’sishda qaysi omil bir-lamchi, qaysi omil ikkilamchi 
rol o’ynashini ham tadqiq qiladi. 
Tahlil keng statistik materiallar yoradamida olib borildi. 23 omil, 
jumladan, ta’lim darajasi, professional tayyorgarlik, bilim tarqatish, 
asosiy kapitalning “yoshi”  va boshqa omillar ta’sirini aks ettiruvchi 
mufassal jadval tuzildi. Turli omil-larning amal qilishi bir biriga 
chirmashib ketadi. Ba’zi omillar iqtisodiy o’sishga to’g’ridan to’g’ri 
ta’sir ko’rsatsa, ba’zilari bilvosita ta’sir ko’rsatadi. 
Amerika iqtisodchisi barcha omillarni ikki guruhga ajra-tadi: 
«jismoniy» (mehnat va kapital) va «unumdorlik» (texno-logiya, 
joylashish, ko’lami, ixtisoslashuv). O’z navbatida, yirik-lashtirilgan 
omillar ancha mayda shakllarga ajratiladi; masalan, kapital – uy joy, 
xalqaro aktivlar, imorat-inshootlar va asbob-uskunalarni o’z ichiga olsa, 
mehnat esa, ishchilarning soni, jinsi, yoshi bo’yicha tuzilishi, ta’lim va 
 
75

---

ishlatilgan vaqtni o’z ichiga oladi. Mehnatni o’lchashda ketma-ketlik 
uslubidan foydalaniladi. Avvalo ishlovchilarning umumiy soni olinadi, 
keyin unumdorlik-ka ta’sir etuvchi ishlovchilarning sifat tavsifi hisobga 
olinadi va shunga o’xshash. 
Denisonning statistik raqam, hisob-kitob va xulosalarini aniq 
tasavvur etish uchun, uning «Iqtisodiy o’sish sur’atidagi farqlar 
tadqiqoti» kitobida 12 mamlakat misolida alohida davr-lar uchun 
berilgan jadvali asosida tuzilgan quyidagi jadvalni ko’rib chiqamiz.