Zamonaviy iqtisodiy

b) Konvergentsiya kontseptsiyasi 
 
 
Nobel mukofoti sohibi, gollandiyalik olim Yan Tinbergen XX 
 
50

---

asrning 60-yillari ilgari surgan konvergentsiya kontseptsiyasi ko’pchilik 
iqtisodchilar tomonidan qo’llab-quvvatlandi. Ushbu kontseptsiyaga 
ko’ra kapitalizm bilan sotsializm rivojlana borgan sari har ikkalasida 
o’xshash belgilar yuzaga keladi (kapitalizmda rejali ish roli oshib boradi, 
sotsializmda bozor munosabatlari rivojlanadi), tafovutlar asta-sekin 
yo’qolib boradi. Ishlab chiqa-rish sharoitlari, madaniyat va fan-
texnikaning rivojlanishi umu-miy taraqqiyot natijasida har ikkalasida 
tobora bir xillashib boradi. Kapitalizm ham, sotsializm ham ayni bir xil 
muammo-larni hal qilishga, ularni hal etishning bir xil uslublarini 
qo’llashga intiladi. 
 Konvergentsiya 
texnikada, 
iqtisodiyotda, siyosatda, ijtimoiy 
sohada kuzatiladi. Ya.Tinbergan hozirgi paytda hech qaerda «sof ka-
pitalizm» yo’q deb hisoblaydi. Bu borada fikr yuritgan J.K. Gelbreyt 
texnika taraqqiyotini kapitalizm va sotsializmning yaqinlashuvi negizi 
sifatida ilgari suradi. U konvergentsiya moyilligini yirik ishlab 
chiqarishning o’sishida, jami talabning davlat tomonidan tartibga solinib 
turishi va hakozolarda ko’radi. «Biz, – deb xulosa qiladi Gelbreyt, – 
go’yo turlicha bo’lgan ikkita industrial tizimning konvergentsiyasi 
hamma eng muhim sohalarda sodir bo’layotganligini ko’rib turibmiz». 
 
Iqtisodiyotni davlat yo’li bilan tartibga solib turishni bi-rinchi 
o’ringa qo’ygan A.Bergson «har ikkala tizim unchalik xilma-xil emas va 
keyinchalik ular o’rtasidagi tafovut yanada ko’proq ka-mayib borishi 
mumkin», – deb yozadi. 
 
Amerika sotsiologi P.Sorokin barcha asosiy yo’nalishlar bo’yicha 
– tabiatshunoslik va texnika, ijtimoiy fanlar, maorif, san’at, din, nikoh 
va oila, iqtisodiy tizim, ijtimoiy munosa-batlar, siyosiy tizim sohalarida 
kapitalizm bilan sotsializmning yaqinlashuvini targ’ib qiladi. Uning 
fikricha, kapitalizm va so-tsializmning o’zaro konvergentsiyasi 
oqibatida ulardan farq qila-digan qandaydir oraliq jamiyat yuzaga 
keladi.