Zamonaviy iqtisodiy

 
8. Yangi keynschilik 
 
50-yillarning ikkinchi yarmida J.M.Keyns nazariyasi asosida yangi 
keynschilik shakllandi. Uning ancha ko’zga ko’ringan vakillari 
amerkalik E.Xansen (1887-1975), P.Samuelson (1915 y. tug’ilgan), 
E.Domar (1914), S.Xarris (1897-1974), R.Solou (1924 y. tug’ilgan), 
ingliz R. Xarrod (1900-1978) lar hisoblanadi.  
Yangi keynschilikning asosiy tadqiqot ob’ekti makroiqtiso-diy 
miqdorlarning (yalpi talab, yalpi taklif, yalpi, jamg’arma) o’zaro ta’siri 
hisoblandi. Masalaga bunday yondashuv tsiklli ishsizlik, inflyatsiya, 
iqtisodiy o’sish muammosini tahlil qilishga yordam beradi.  
Yangi keynschilar (E.Domar, R.Xarrod) iqtisodiy o’sish 
nazariyasini ishlab chiqdilar. Undagi asosiy muammo – realizatsiya 
muammosi hisoblanadi. Bu nazariyaga muvofiq, iqtisodiyot dina-mik 
muvozanat holatda bo’ladi, agar talab ishlab chiqarish resurs-laridan 
to’la foydalanish imkonini bersa. Talab bog’liq bo’lgan milliy 
daromadning ko’payishi, ularning fikriga ko’ra, faqat kapital 
jamg’arilishi funktsiyasi hisoblanadi, kapitalga bo’lgan talab esa, faqat 
milliy daromadning o’sish sur’ati bilan aniq-lanadi. 
Iqtisodiy o’sishning yangi keynschilik modelida iste’mol va 
jamg’arma o’rtasidagi o’zaro miqdoriy bog’liqlik, «multiplika-tor-
akselerator» tizimi asosiy o’rinda turadi. Investitsiya (kapi-tal 
 
32

---

jamg’armasi  me’yori) va ishlab chiqarishning kapital sig’imi 
(kapitalning ishlab chiqarilgan mahsulotga nisbati) iqtisodiy o’sishning 
asosiy omillari hisoblanadi.  
Yangi keynschilar industriallashtirish paytida kapital sig’imining 
o’sish moyilligini va «etuk iqtisodiyot» davrida pasayishini payqadilar. 
Iqtisodiyotda jamg’armaning investitsiya-lardan ortib ketishi 
korxonalarning to’la quvvat bilan ishlamas-ligiga va ishsizlikka olib 
keladi. Investitsiyalarga bo’lgan talab-ning jamg’armadan ortib ketishi 
baholarning o’sishini keltirib chiqardi.  
Yangi keynschilar iqtisodiyotni bilvosita va bevosita tartib-lash 
chora-tadbirlarini ishlab chiqdilar. Bilvosita ta’sir ko’rsa-tish usuliga 
soliq siyosati, byudjet orqali moliyalashtirish, kre-dit siyosati, 
tezlashtirilgan amortizatsiyalar kiradi.  
J.M.Keyns tomonidan taklif qilingan ssuda foizini tar-tiblash keng 
qo’llaniladi. Asosiy kapitalga kapital qo’yilmasini rag’batlantirish uchun 
foiz me’yorini o’zgartirish, birinchi nav-batda uzoq muddatli 
kreditlashga nisbatan olib boriladi. Davlat krediti ishlab chiqarishning  
tarmoq tuzilishini o’zgartirishda, eksport tarmoqlarini rag’batlantirishda,  
iqtisodiyotning qoloq bo’g’inlarini qo’llab-quvvatlashda, infratuzilmani 
rivojlanti-rishda, texnika taraqqiyotini jadallashtirishda muhim rol 
o’ynay boshlaydi.  
Yangi keynschilar multiplikator printsipini akselerator 
(jadallashtirish) printsipi bilan to’ldirdilar. Multiplikator printsipi 
bo’yicha investitsiya ish bilan bandlikni ta’minlab daromadni oshiradi. 
Akselerator printsipiga ko’ra daromadlar-ning o’sishi konkret sharoitda 
investitsiyaning ko’payishiga olib kelishi ham mumkin. Buning ma’nosi 
shundan iboratki, daromad-larning ko’payishi  yalpi talabning oshishiga 
olib keladi, yalpi talabning oshishi esa, ishlab chiqarishning 
kengaytirilishini taqozo etadi va demak, yangi investitsiyalarga bo’lgan 
talab kelib chiqadi. Akselerator daromad o’sishi bilan kelgusi 
investitsiyalar o’simi o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi.