Zamonaviy informatika va axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari 1-ma’ruza Mavzu

Elektron  hisoblash  mashinalari  davri.  1943-1945  yillarda  birinchi  bo'lib 

AQSHdagi  Pensilvaniya  universitetida  Mouchli  va  Ekkert  70  tonnaga  yaqin 

og'irlikdagi,  150  kvadrat  metrli  xonani  egallaydigan  va  18  mingta  elektron 

lampaga  ega  bo'lgan  ulkan  elektron  hisoblash  mashinasi  -  "ENIAC"  yaratildi.  U 

elektron hisoblash mashinalari davrini boshlab berdi. 

 

1947  yilda  Bell  laboratoriyasinig  hodimlari  Uilyam  Shokli,  Jon  Bardin  va 

Uolter  Berteyn  tomonidan  birinchi  tranzistor  yaratildi.  Mazkur  kashfiyot  uchun 

ular  1956  yilda  Nobel  mukofotiga  sazovor  bo'ldilar.  Qisqa  davr  ichida,  tranzistor 

va  integral  sxemaning  kashfiyoti  tufayli,  bugungi  kungacha  elektron  hisoblash 

mashinalarining to'rtta avlodi yaratildi: 

Birinchi  sovet  EHMi  1950  yilda  akademik  S.A.Lebedev  rahbarligida 

yaratildi. U MESM (kichik elektron hisoblash mashinasi) deb ataldi. Bir yildan 

keyin  S.A.Lebedev  rahbarligida  BESM  (katta  elektron  hisoblash  mashinasi) 

yaratildi.  Birinchi  avlod  mashinalari.  (1950  yillar  boshlari)  Birinchi  avlod 

EHMlari  markaziy  prosessorining  elementlar  bazasi  sifatida  umumiy  soni  bir 

necha  o’n  minglarga  yetgan  elektron  lampalardan  foydalanilgan.  Operativ  xotira 

ferrit  uzaklar  bloklarida  qurilgan.  Ko’plab  ishlab  chiqarilgan  sovet  davri 

mashinalaridan birinchi avlodga mansublari Strella (1953 y.), Ural (1954y.), M-20 

(1959y.), Minsk -1 (1960 y.), BESM seriyali qator mashinalar kiradi. 

Sekundiga  10  000  amalni  bajaradi.  Xotirasiga  2047  tagacha  son  sig’adi. 

Operativ  xotira  hajmi  mashinaviy  so’zning  uzunligi  bilan  ikkilik  raqamlar  yoki 

bitlar (bit-bo’lak, bo’lakcha ma’nosini anglatadigan inglizcha bit so’zidan olingan 

bo’lib, bitta ikkilik raqamidan tashkil topgan ma’lumotdagi axborot miqdori kabi 

aniqlanadigan  informasiya  birligini  anglatadi)  soni  bilan  aniqlanadi.  Mashinaviy 

so’zning standart uzunligi 8 ta ikkilik raqamni o’z ichiga oladi bunday birlikni bayt 

---

(bite-bo’lakcha) deyiladi: 1 bayt- 8 bit. Shunga o’xshash kattaroq o’lchov birliklari 

ham ishlatiladi: 1-kilobayt (kb)=1024 bayt, 1 megabayt(mg)=1024 kb.