|
O'QUVCHILAR BILIMINI BAHOLASH MUAMMOLARI (BOSHLANG'ICH TA’LIM)
Jumanova Naima Bobodustovna
Toshkent shahar Uchtepa tumani 283-maktab boshlang’ich sinf o’qituvchisi
O‘zbekiston Respublikasining 2030-yilga kelib xalqaro dastur reytingida jahonning ilg‘or
mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi
xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning bilim darajasini baholashga yo‘naltirilgan
ta’lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish bugungi kunning dolzarb vazifasidir. [1]
Bunga esa, eski baholash tizimi bilan erishib boʻlmaydi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda baholash
tizimi biznikiga umuman oʻxshamaydi, ayniqsa, boshlangʻich ta’lim. Ularning koʻpchiligida boshlangʻich
sinflarda oʻquvchilar baholanmaydi, faqat ogʻzaki ragʻbatlantirilib boriladi, oʻquv yili yakunida test yoki
yozma ish oʻtkaziladi.
Oʻquvchining ta'lim faoliyati natijalarini baholash har doim va barcha turdagi maktablarda mavjud
bo'lgan. Oʻquvchi faolligini baholash albatta aniq shaklda va ma'lum algoritmga muvofiq ifoda etilishi
kerak.
O'quv jarayonining tarkibiy qismlaridan biri o'quvchilarning yutuqlarini baholash va qayd etish
tizimidir. Baholash tizimining ta'lim tizimini rivojlantirishdagi o'rni beqiyosdir, chunki bu maktabdagi
ta'lim sohasidagi eng aniq birlashtiruvchi omil, o'quv muammolarini tashhislash va fikr-mulohazalarni
bildirish vositasi. Bunday holda, baholash tizimi deganda nafaqat markalashda foydalaniladigan o'lchov va
odatda belgilanadigan ballar belgilanadi, balki umuman o'qituvchi, o'quvchi va ota-onalar o'rtasidagi
nazorat-diagnostik munosabatlarni amalga oshirish mexanizmi, shuningdek, o'quv jarayonining
muvaffaqiyati to'g'risida tushuniladi. [2]
Bugungi kunda oʻquvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini baholash joriy va oraliq nazorat
natijalari 5 ballik tizimda amalga oshirilmoqda.
103
Boshlang'ich ta’lim o'qituvchilari 1-sinflarda birinchi yarim yillikda raqamli bahodan voz
kechishadi, chunki bu belgi bolalarning o'zini o'zi qadrlashi uchun noto'g'ri asos yaratadi: yaxshi belgi
ko'pincha bola uni sevishini, yomon belgisi shikast yetkazishini anglatadi.
Bolani muvaffaqiyatli o'quv faoliyatiga undash uchun psixologik jihatdan qulay o'quv muhitini
yaratish lozim:
Baholashning sub'ektivligi, ayniqsa, past ko'rsatkich, ko'pincha bolalar, o'qituvchilar va ota-
onalarning bezovtalanishi va asabiylikni kuchaytiradigan, ularni sherik emas, balki o'quv jarayonidagi
raqibga aylantiradigan ishonchsizlik va nizoli vaziyatlarni keltirib chiqaradi.
Amaliy baholash amaliyoti oʻquvchilarni bilimlarni emas, balki baholar olishga undaydi. Baho, siz
bilganingizdek, nafaqat baholash shakli, balki maktabdan tashqarida jazolash va rag'batlantirishning kuchli
vositasidir. Shu munosabat bilan vaziyatni konstruktiv tahlil qilish va muammoli joylarni yo'q qilish
usullarini izlash lozim.
Faoliyat natijasini jarayonning yetarlicha aks etmasdan baholashga qaratish o'quvchilarning o'zini
o'zi hurmatini shakllantirishga salbiy ta'sir qiladi. [3]
Xalqaro baholash dasturlari mezoni asosida baholash faoliyatini amalga oshirishning umumiy
vositalari va shakllarini ishlab chiqish. Oʻquvchining muvaffaqiyat darajasi o'qituvchi va oʻquvchining
shaxsiy munosabatlariga, shuningdek, o'qituvchining natijalarini subyektiv baholashiga bog'liq bo'lmasligi
kerak.
Maktab o'quvchilarining bilimlari, ko'nikmalari va qobiliyatlarining o'sishi, ular uchun yetarli
qadriyatlar tizimini shakllantirish, ba'zi bir shartlar bilan o'qituvchining faoliyati natijasi deb hisoblanishi
mumkin. Yuqorida biz oʻquvchining bahosi o'qituvchi samaradorligining ko'rsatkichi bo'lishi mumkin
emas degan xulosaga keldik, ya'ni o'quv faoliyati sifati to'g'risidagi hisobot o'qituvchilarni attestatsiyadan
o'tkazishda ob'ektiv ko'rsatkich hisoblanmaydi.
Baholash tizimidagi islohotlar, agar yangi vositalar va ish shakllarini eskilar, o'qituvchilar, bolalar
va ularning ota-onalari o'zlari 5 balldan foydalanishni rad qilsalargina, o'zlarining pedagogik vazifalarini
bajaradilar.
Masalan, oʻquvchi savolga mukammal javob berdi, barcha materiallarni taqdim etdi, o'z nuqtai
nazarini bildirdi. U "5" deb baholandi. Boshqa bir oʻquvchi matnni aniq takrorladi va bir xil "5" oldi. Bu
esa notoʻgʻri chunki, tekshirish uchun yetarli emas. Buni har bir ta'lim fanining yutuqlarini baholashning
yanada mazmunli usuli bilan almashtirish muhimdir. Yoki boʻlmasa, xalqaro baholash dasturlari – PISA,
TIMSS, PIRLS mezonlari asosida baholashni tatbiq etish, bizni baholash mezonlarimini unga
moslashtirishimiz maqsadga muvofiq.
Misol uchun, PIRLSda bajarilgan ishlarni sifatli va miqdoriy baholash uchun quyidagi tizim
qo'llaniladi: javobni tanlash bilan topshiriqlar 1 ball bilan baholanadi, tadbirlar ketma-ketligini belgilash
uchun vazifalar 1 ball bilan baholanadi, erkin javobga ega bo'lgan topshiriqlar vazifaning murakkabligiga
qarab 1 balldan 3 ballgacha baholanadi.
Xulosa qilib aytganda, o‘sib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy-axloqiy va intellektual
rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, o‘quv-tarbiya jarayoniga ta’limning innovatsion
shakllari va usullarini joriy etishni maqsad etar ekanmiz baholash tizimini tubdan oʻzgartirish kerak, deb
hisoblayman.
Adabiyotlar:
Tashkenbayev U.N. va boshqalar. Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini
baholash. –Toshkent, “Sharq”, 2019. 5-bet.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilimlarini baholashning takomillashtirilgan reyting tizimi
to‘g‘risidagi NIZOM (XTVning 2010 yil 20 iyuldagi 178-sonli buyrug‘iga 1-ilova).
Bashkin M. V. Formirovaniye psixologicheski komfortnoy i bezopasnoy obrazovatelnoy sredы.
Yaroslav, YarGU, 2014. 44-45 s.
104
Do'stlaringiz bilan baham: |
