Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

SHAXSGA YO’NALTIRILGAN PEDAGOGIK  TEXNOLOGIYANI AMALGA 
OSHIRISH BO’YICHA TA’LIM TURLARI 
Axatova D. A., Axatova X. A. 
Axatova Durdona Aktamovna 
NavDPI Umumiy pedagogika va psixologiya kafedrasi dotsenti, p.f.n. 
Axatova Xilola Aktamovna 
NavDPI Umumiy pedagogika va psixologiya kafedrasi o`qituvchisi
. 
 
 Davlatimiz intellektual salohiyati yuqori kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo’naltirilgan 
davlat  siyosatini  yuritib  kelmoqda.  Bunda  albatta  ta’lim  sohasidagi  innovatsiyalarga  katta  e’tibor 
qaratilmoqda.  Buni  2020  yil  23  sentaybrda    Prezidentimiz  Sh.M.Mirziyoyev  tomonidan  tasdiqlangan 
O’zbekiston  Respublikasining  “Ta’lim  to’g’risida”gi  Qonunida  ham  ko`rishimiz  mumkin.  Qonunda 
“Ta’lim sohasidagi eksperimental va innovatsion faoliyat ta’limni modernizatsiya qilish maqsadida amalga 
oshiriladi hamda yangi ta’lim texnologiyalari va resurslarini ishlab chiqishga, ularni sinovdan o`tkazishga 
hamda ta’lim jarayoniga joriy etishga qaratilgan” [1; 20-б.] ligi ta’kidlanadi.   
Ta’lim samaradorligini oshirish, shaxsning ta’lim markazida bo’lishini va o`quvchi va talabalarning 
mustaqil  bilim  olishlarini  ta’minlash  uchun  ta’lim  muassasalariga  yaxshi  tayyorgarlik  ko’rgan  va  o’z 
sohasidagi bilimlarni mustahkam egallashdan tashqari zamonaviy pedagogik texnologiyalarni va interfaol 
uslublarini  biladigan,  ulardan  o’quv-tarbiyaviy  mashg’ulotlarni  tashkil  etishda  foydalanish  qoidalarini 
biladigan o’qituvchilar kerak. Buning uchun barcha fan o’qituvchilari pedagogik texnologiyalar, interfaol 
usullarni  bilishi  va olgan bilimlarini o’quv-tarbiyaviy mashg’ulotlarda qo’llashga o`rganishlari lozim. 
Pedagogik  texnologiyalardan    foydalanishga    e’tibor  kuchayganining    asosiy  sabablari  sifatida: 
pedagogik  texnologiyalarda  shaxsni  rivojlantiruvchi  ta’limni  amalga  oshirish  imkoniyatining  kengligi, 
pedagogik  texnologiyalar  o’quv-tarbiya  jarayoniga  tizimli  faoliyat  yondashuvini  keng  joriy  etish 
imkoniyatini  berishi,    pedagogik  texnologiya  yangi  vositalar  va  axborot  usullarini  qo’llashga 
asoslanganligini  ko`rsatishimiz mumkin. 
Pedagogik texnologiyalar  ichida shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalarning o’rni va ahamiyati juda  
muhimdir.  Shaxsga  yo’naltirilgan  texnologiyalarning  o’ziga  xosligi  shundaki,  ular  shaxs  rivojlanishini 
qandaydir buyurtma asosida shakllantirishga emas, aksincha uning(shaxsning) tabiiy qobiliyatlari asosida 
shakllantirishga yo’naltirilgan. 
Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim – o’quvchining fikrlash va harakat strategiyasini inobatga olgan holda 
uning shaxsi, o’ziga xos xususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga yo’naltirilgan ta’lim. 
Shaxsga  yo’naltirilgan  ta’lim  o’z  mohiyatiga  ko’ra  ta’lim  jarayonining  barcha  ishtirokchilarini 
to’laqonli  rivojlanishlarini  ko’zda  tutadi.  Bu  esa  ta’limni  loyihalashtirilayotganda,  albatta,  ma’lum  bir 
ta’lim  oluvchining  shaxsini  emas,  avvalo,  kelgusidagi  mutaxassislik  faoliyati  bilan  bog’liq  o’qish 
maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondashilishni nazarda tutadi [2; 14-б.]. 

---

 
12 
 
Bu  turdagi  ta’lim  bolalarda  mustaqillik,  tashabbuskorlik,  javobgarlik  kabi  sifatlar,  shuningdek, 
mustaqil, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu turdagi ta’limni tashkil 
etishda  pedagoglardan  har  bir  o’quvchi  imkon  qadar  individual  yondashishni,  uning  shaxsini  hurmat 
qilishni, unga ishonch bildirish taqozo etiladi.  Shuning uchun ham  shaxsga yo’naltirilgan texnologiyani 
o’rganish va uning usullaridan  foydalanish  hozirgi kunning dolzarb muammolaridan biridir.  
  Shaxsga  yo’naltirilgan  ta’lim  o’qitish  jarayonining  ishtirokchilari  o`qituvchi-o`quvchi  yoki 
o`quvchi-o`quvchi, o`quvchi-o`quvchilar guruhi, o`quvchi-o`quvchilar jamoasi tarzida o’zaro hamkorlikda 
bilim olish, shaxs sifatida kamol toptirish uchun qulay pedagogik sharoitni yaratish zaruriyatini ifodalaydi.  
Ta’lim jarayonida quyidagilardan foydalanish shaxsga yo’naltirilgan ta’limning yana bir belgisidir 
[3; 8-б.]: 
- ijodiy topshiriqlar; 
- kreativ yondashishni taqozo etuvchi vazifalar; 
- muammoli vaziyatlar; 
- rolli va ishbilarmonlik o’yinlari; 
- bahs-munozara, debat; 
- musobaqa ko’rinishidagi bellashuvlar 
Shaxsga  yo’naltirilgan  o’quv  vaziyatlari  o’quvchilarning  bilish  faoliyatini  tashkil  etish  usul  va 
metodlari  bilan  uzviy  bog’liq.  O’quvchi  shaxsiga  yo’naltirilgan  ta’lim  amalga  oshiriladigan  ayrim 
noan’anaviy dars shakllariga misol keltiramiz: 
Musobaqa  darsi-  o’quvchilarning  o’zaro  musobaqalashuvini  tashkil  etish  orqali  bilimlarni 
mustahkamlash mashqlari. 
Ijod darsi- o’quvchilarning mustaqil ijod etishlarini tashkil qilish darsi. 
Shubha  bildirish  darsi-  dars  mavzusi  bo’yicha  qoidalar,  xulosalarni  agar  notog’ri  deb  hisoblansa, 
nimalar bo’lishi mumkinligi haqida qiziqarli bahs va tahlillar o’tkazish orqali yangi mavzuni tushuntirish 
darsi. 
Ijodiy  hisobotlar  darsi-  o’quvchilarning  ayrim  mavzular  bo’yicha  mustaqil  o’rgangan  bilimlari  va 
xulosalari taqdimoti. 
Ilmiy-fantastika  darsi-  o’quvchilarning  o’rgangan  bilimlari  asosida  ijodiy  xayol,  taxminlar  o’ylab 
topishlari mashqini o’tkazish orqali mustaqil fikrlashlarini kengaytirish darsi. 
Haqiqatni  izlash  darsi-  dars  mavzusiga  doir  ayrim  masalalar  yuzasidan  o’quvchilarning  mustaqil 
fikrlar bildirishni tashkil etish orqali haqiqatni aniqlash va mavzuni o’zlashtirishni ta’minlash darsi. 
Ekskursiya darsi- bu darslarda o’quvchilarni turli ob’yektlar: muzey, ziyoratgoh, korxona, ustaxona, 
tabiat  ob’ektlari,  ilmiy  muassasa,  kollej,  litsey  va  boshqalarga  olib  borish  va  tanishtirish  orqali  ularning 
bilimlarini hayot bilan bog’lash va kasbga yo’naltirish ishlarini amalga oshirib borish ta’minlanadi.  
Shaxsga  yo’naltirilgan  ta’lim  o’quvchini  ta’lim  tizimiga  moslashtirishni  emas,  aksincha,  uning 
individual xususiyatlarini inobatga olgan holda har tomonlama rivojlanishi, shaxs sifatida kamolotga yetishi 
uchun  zarur  shart-sharoitlarni  yaratishni  nazarda  tutadi.  Bu  turagi  ta’lim  o’quvchilarni  o’z-o’zini 
rivojlantirishga,  mustaqil  bilim  olishga,  o’zining  ichki  imkoniyatlari,  qobiliyatlarini  to’la  namoyon  eta 
olishi, bilish faolligini oshirish uchun zarur sharoitni vujudga keltirishi zarur.  
Hozirda shaxsga yo’naltirilgan ta’limning quyidagi turlari mavjud :