Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

PROFESSIONAL TA’LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA NAZARIYA VA 
AMALIYOT INTEGRASIYASINI TA’MINLASHNING AHAMIYATI 
Sodiqova Sabohat Ibragimovna 
Xiva tumani 15- son maktab. Xorazm viloyat 
 
Inson  faoliyati  turlarida  nazariy  bilim  va  amaliy  tajribaning  o‘zaro  bog‘liqligi  dunyoni,  bilim 
haqiqatini  bilish  muammosini  hal  qilishda  muhim  omil  hisoblanadi.  Nazariya  va  amaliyotning  o‘zaro 
bog‘liqligi  birlik  shaklida  namoyon  bo‘ladi:  bilish  va  amaliyot  inson  harakatining  yagona  harakatiga 
qo‘shilishi  bilanoq,  bilim  darhol  faollashadi,  o‘zgaruvchan  harakatlarning  ishtirokchisiga  aylanadi  va 
yaratuvchiga  aylanadi.  Haqiqiy  nazariy  bilimlarni  shakllantirish  jarayoni  amaliyotsiz  imkonsizdir. 
“Gipotezalardan  kelib  chiqadigan  nazariyalar  asosli  va  amalda  sinab  ko‘rilgan,  tushunchalar,  xulosalar, 
g‘oyalar,  bloklar,  bo‘limlar  shaklida  ishlab  chiqilgan  nazariyalar  haqiqiy  ilmiy  bilimlardir"  Ushbu  ta’rif 
zamonaviy bilimlar haqiqatining talqinidir. 
Zamonaviy metodologiya nuqtai nazaridan nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi to‘g‘risidagi 
qoidalar pedagogika sohasiga, ta’lim to‘g‘risidagi bilimlarning ilmiy tizimiga nisbatan qo‘llaniladi.Ta’lim 
amaliyoti pedagogikaning  shakllanishidagi birinchi bosqich bo‘lib, uning boshlanishi ibtidoiy jamiyatga 
to‘g‘ri keladi va u hozirgi kungacha davom etmoqda. 
Ta’lim  tarixining  mutaxassisi  P.  Monroning  ta’kidlashicha,  ta’lim  amaliyoti  o‘quv  faoliyati 
jarayonida  rivojlanib,  takomillashmoqda.  "Hayotiy  ehtiyojlarni  qondirish  bo‘yicha  amaliy  ishlar  tobora 
aniqlanib borar ekan , ishning birinchi bosqichidayoq barcha zarur usullarini o‘rganish jarayoni aniqlanadi." 
Ta’lim, faoliyat sifatida, nazariy bilimlarni talab qiladi. Amaliy foydalanish uchun qonunlar va qonunlarni 
shakllantirishga  imkon  beradigan  nazariyalardan,  umumlashtirilgan  tizimli  bilimlardan  tashkil  topgan 
pedagogika fani inson va uning mavjudotining mohiyatini falsafiy tushunish natijasida vujudga keladi. 
Rossiya olimlari tadqiqotlarida nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi tahlili quyidagi nuqtai 
nazarlarni  ochib  berdi:  V.V.  Krayevskiy  fikricha,  pedagogik  fan  va  pedagogik  amaliyotning  nisbati  ikki 
turdagi faoliyatning nisbati sifatida namoyon bo‘ladi: ilmiy va amaliy.  B. M. Bim-Badning fikriga ko‘ra, 
nazariya  va  amaliyot  aksiomatika,  muammolar  va  metodologiyaning  birligidir.  Birlik  iyerarxik  ketma-
ketlikda tashkil etilgan: aksiomatika - fanlarga bo‘lgan ehtiyoj bilim va amaliyot vazifalari bilan oldindan 
belgilanadi; muammolar 
- 
bilimlarning mantig‘i, muammolarni hal qilishda antropologik yondashuvni talab qiladi, bu esa 
pedagogika nuqtai  nazaridan  shaxs to‘g‘risidagi bilimlarni izohlashni ta’minlaydi;  metodologiya - bilim 
manbalari va bilish usullarini ularning pedagogik talqinini hisobga olgan holda tanlash prinsipini op ichiga 
oladi. 
Bim-Bad  B.M.  pedagogik  bilimlar  insoniyatning  tarixiy  tajribasi  bilan  tasdiqlangan  nazariy  va 
amaliy kombinatsiyadir, deb hisoblaydi. 
Qadimdan donishmandlar “haqiqat taqqoslaganda bilinadi” deb bejiz aytmaganlar. Shu ma’noda turli 
pedagogik  tizimlarni,  o‘tmish  va  zamonaviy  tajribani,  xorijiy  va  milliy  tizimni  taqqoslash  ta’lim-
tarbiyaning  haqqoniylik  darajasini  aniqlash  imkoniyatini  beradi.  Rivojlangan  xorijiy  mamlakatlar 
tajribasini,  ta’lim-tarbiyasining  qiyosiy  tahlili  mamlakatimiz  ta’lim  tizimini  takomillashtirish  va 
innovatsion ta’limni rivojlantirishga andoza bo‘lib xizmat qiladi. Shu o‘rinda Germaniya davlatidagi “dual 
tizim”  -  kasbiy  ta’lim  va  ishlab  chiqarish  amaliyoti  uzviyligi,  samaradorligi  yuqoridagi  fikrlarga  misol 
bo‘ladi. 
Shunday qilib, ta’limda nazariya va amaliyotning o‘zaro bog‘liqligi birlik, o‘zaro bog‘liqlik va o‘zaro 
ta’sir amalga oshiriladigan yaxlit tizim shaklida amalga oshiriladi. 
Integratsiya (lotincha - yaxlit) tizimning tadqiqot ob’ektini tavsiflaydi. Integratsiya tushunchasi ko‘p 
bosqichli.  Birinchidan,  bu  tizimning  alohida  qismlari  va  funksiyalarining  bog‘liqlik  holatini  anglatadi. 
Ikkinchidan,  bu  tizim  tarkibiy  qismlarining  konvergensiya  holatiga  olib  keladigan  jarayon.  Uchinchi 
darajadagi  integratsiya  bu  tabaqalashtirish  bilan  bir  vaqtda  sodir  bo‘ladigan  fanlarning  yaqinlashishi  va 
aloqasi  jarayonidir.  Tadqiqotlarga  ko‘ra,  integratsiyaning  samaradorligini  professional  ta’lim  tizimiga 
qo‘llanilishi mumkin. 
Integratsiya tushunchasi tabaqalash tushunchasi bilan bog‘liq. Differensiya (differensiya 
- 
lotincha  farqlash)  -  butunni  qismlarga  va  qadamlarga  bo‘lish.  Integratsiya  tushunchasi  sintez 
tushunchasi bilan ham o‘zaro bog‘liqdir. Sintez (sintez  - lotincha ulanish) turli xil jismlarning yaxlit bir 
tizimga  -  aqliy  yoki  haqiqiy  bog‘liqligi.  Integratsiya  va  sintezni  taqqoslashni  Maksimova  V.N.  "Ta’lim 
tizimiga  integratsiya"  mavzusidagi  ishida  batafsil  ta’riflaydi.  Muallif  integratsiyani  "...  bilimlarni 
rivojlantirishning yanada umumiy va ko‘p qirrali usuli va sintez bilan solishtirganda kognitiv faoliyat turi 

---

 
77 
 
sifatida  ko‘rib  chiqadi  va  sintez  bu  faoliyatning  maxsus  siklidir,  integratsiya  jarayonini  yakunlaydi  va 
mustaqil bilim sohasini shakllantirish uchun zamin yaratadi." "O‘zaro ta’sirlanish zamonaviy fikrlashning 
umumiy  metodologiyasi,  universal  mantiqiy  usullari  tufayli  turli  xil  tizimlardagi  ilmiy  bilimlarning 
muvofiqligini  ta’minlaydi."  Shuning  uchun  integratsiya  sintezga  nisbatan  kengroq  tushunchadir. 
Maksimova V.N. fikriga ko‘ra integratsiyaga bo‘lgan qiziqish, faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o‘tish 
qobiliyatiga  ega  bo‘lgan,  zamonaviy  mutaxassisning  professionalligining  ko‘rsatkichi  bo‘lgan 
integratsiyalashgan turdagi mutaxassislarga ehtiyoj borligi bilan izohlanadi. 
Yangi  sharoitda  mutaxassislar  tayyorlashga  qo‘yiladigan  talablar  olimlarni  ta’lim  mazmunidagi 
qarama-qarshiliklarni  bartaraf  etishga  qaratilgan  vositalarni  izlashga  undadi.  Ta’lim  integratsiyasining 
vositasi sifatida ob’ektlararo aloqalarning didaktik nazariyasi yaratildi. 
Nazariyaning asosiy qoidalari kasbiy ta’limda quyidagicha qo‘llanilishi mumkin: 
- 
fanlararo  munosabatlar  -  bu  ta’lim  integratsiyasi  va  o‘quvchining  yaxlit  rivojlanishi 
vositasi; 
- 
fan  bilimlari  integratsiyasining  umumlashtirilgan  tarkibiy  birliklari  murakkab 
muammolar ko‘rinishida paydo bo‘ladi, ularning tarkibiy elementlari (ob’ektlararo jihatlar, tushunchalar 
tahlili, yetakchi g‘oyalar, munozarali faktlar) ajratilgan; 
- 
ob’ektlararo  aloqalarning  tasnifini  ishlab  chiqish  va  ularning  turlarini  o‘rganish 
(axborot, tezkor, tezkor, tashkiliy va uslubiy); 
- 
zamonamizning  global muammolarini aks  ettiradigan murakkab ta’lim muammolarini 
o‘rganishga qaratilgan integral didaktik tizimlarni yaratish uchun uslubiy texnologiyani yaratish ; 
- 
o‘qishni  tashkil  etishning  murakkab  shakllarini  tavsiflash  (o‘rnatilgan  darslar,  keng 
qamrovli ekskursiyalar, keng qamrovli ma’ruza, topshiriq, ofset); 
-jismlararo aloqalarning bilim tizimini shakllantirishga, fanlararo ko‘nikmalarga, talabalarning keng 
kognitiv qiziqishlariga ta’sir etishini isbotlashda va hokazo. 
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, hozirgi vaqtda jahon rivojlangan mamlakatlarida jamiyatni 
iqtisodiy rivojlantirish  uchun o‘z professional ta’lim tizimlarini isloh qilish zarurligini anglab yetganlar. 
Ta’limga  nisbatan  mazkur  yondashuvning  muhimligini  amerikalik  biznesmen  Jon  Grillos  shunday 
ifodalaydi: ”o‘quvchilar u yoki bu sohada olayotgan bilimlari har yili o‘zgaradi va ba’zan o‘quvchilar ularni 
o‘zlashtirmasdan  eskiradi.  Binobarin,  iqtisodiyotga  o‘z  bilim  va  ko‘nikmalarini  mustaqil 
takomillashtirishga,  zarur  holda  yangi  bilimlar  va  kasblarni  o‘zlashtirishga  qodir  bo‘lgan  yoshlar  kelishi 
muhimroqdir”.