Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

BADIIY ADABIYOTDA ZAMONAVIY QAHRAMON MASALALARI 
Mamasoliyeva Nilufar Suyundikovna 
Tosh DAU O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi o‘qituvchisi 
 
Badiiy  adabiyotning  jamiyat  hayotida  tutgan  o‘rni  haqida  qadimgi  ajdodlarimiz  bo‘lgan  buyuk 
allomalar  ko‘p  hikmatli  fikrlarni  yozib  qoldirganlar.  Mustaqillik  o‘zbek  adabiyoti  shakllanishida  davom 
etmoqda.  Lekin  adiblarimiz  hali  ko‘proq  izlanish  yo‘lida  ijod  qilmoqda,  hali  badiiy  adabiyotda  zamon 
qahramoni kim va qanday bo‘lishi haqidagi fikr to‘la pishib yetilmadi. Lekin bu sohada mustaqillik davrida 
bo‘lganidek aniq bir tavsiya, ko‘rsatma, qolip berib bo‘lmaydi, ijodkorga unday yozasan, bunday yozasan 
degan fikrni bildirish noto‘g‘ri bo‘lar edi. Negaki ijodkor o‘z qalbiga quloq solib asar yaratadi. Shunday 
bo‘lsada, ushbu maqolada o‘zimizning zamonaviy qahramonimizni yaratish sohasidagi ba’zi fikrlarimizni 
bildirishni lozim deb topdik. Ma’lumki, o‘zbek adabiyoti bolalar va kattalar adabiyoti singari turlarga shartli 
ravishda  taqsimlanadi.  Hozirga  paytda,  ayniqsa,  bolalar  adabiyotida  zamonaviy  qahramon  qiyofasini 
yaratish  dolzarb  bo‘lib  turibdi.  Albatta,  yaqin  o‘tmishda  maktabda  yaxshi  o‘qiydigan,  o‘qituvchilar 
topshirig‘ini so‘zsiz bajaradigan, kattalar o‘gitiga amal qiladigan “yaxshi bola” zamon qahramoni bo‘lib 
keldi. 
Bularning  barchasini  inkor  etmagan  holda  zamonaviy  bola  obraziga  ma’lum  darajada  mustaqil 
fikrlay  oladigan,  san’at  va  adabiyotga  ixlos  qiladigan,  o‘zining  fikr  doirasida  mustaqillik  mafkurasini 
tushuna oladigan, boy ma’naviyat sari intilayotgan, xorijparastlikni inkor eta oladigan, zamon talabi asosida 
bir necha tillarni bilishga va eng yangi texnikalarni egallashga qiziqayotgan bolalar obrazini yaratish hozirgi 
bolalar  adabiyotining  asosiy  vazifasi  bo‘lib  qolmoqda.  Yangi  adabiyotimizdagi  zamonaviy  qahramon 
bolalar obrazi har qanday tazyik, qoliplardan holi ravishda erkin talqin etilishi lozim. Buning uchun maktab 
va  kollejlarda  tahsil  olayotgan  va  zamonaviy  adabiyot  qahramoni  bo‘la  olish  darajasidagi  o‘quvchi 
yoshlarning  hayoti,  psixologiyasi,  tumush  tarzi,  intilishlari,  qiziqish  va  o‘ylari,  iqtidori  kabilarni  chuqur 
o‘rganish, “yaxshilar” va “tarbiyasizlar” o‘rtasidagi qarama-qarshiliklarni haqqoniy yoritish talab qilinadi. 
Ayniqsa, shahar va qishloqlarda yashayotgan iqtidorli o‘smir va qizlarning intilishlari, ularning qiziqishlari 
badiiy  aks  ettirilsa  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Yangi  qahramonni  yaratishda  milliy  mentalitetimiz, 
an’analarimizga,  odob-axloqqa  e’tibor  qaratish  muhim  masalalardan  biri  hisoblanadi.  Ta’lim  olayotgan 

---

 
178 
 
yoki xalq xo‘jaligining turli sohalarida xizmat qilayotgan yoshlar ham yangi adabiyotimizning zamonaviy 
qahramoni bo‘la oladi. Negaki yoshlarning, o‘smirlarga qaraganda, hayot tarzi, intilishlari, dunyoqarashi 
anchagina o‘sgan, hayolot olami ancha kengaygan bo‘ladi. 
Yoshlar  hayoti  bu  davrda  murakkab  pallaga  kiradi.  Ular  yaxshilikni  ham,  yomonlikni  ham  birday 
qabul  qilishga  tayyor  turadi.  Yozuvchilar  yoshlar  haqidagi  o‘z  asarlarida  ularning  yuqoridagi 
xususiyatlarini  e’tiborga  olishi  zarur  bo‘ladi,  aks  holda  qahramon  sxematik,  qolipli  va  zerikarli  bo‘lib 
qoladi. Namunali qahramon sifatida yozuvchilar har sohada iqtidorli, turli mukofotlar sovrindorlari, xalq 
xo‘jaligi sohalarida ilg‘or, tadbirkor, ma’naviyatli yoshlarni olishi mumkin. Buning uchun ularning hayoti, 
faoliyati, oilaviy sharoiti, qahramonni o‘rab turgan muhit, uni muvaffaqiyatlarga olib borgan yo‘l – barchasi 
chuqur  o‘rganiladi.  Qishloq  yoshlari  hayotini  badiiy  tasvirlashda  yosh  fermerlar,  tadbirkorlar, 
xunarmandlar  obrazlarini  yaratish  maqsadga  muvofiq.  Milliy  armiyamiz  saflarida  o‘z  yigitlik  burchini 
o‘tayotgan yosh zobitlar va askarlar obrazlarini yaratish o‘quvchilarni vatanparvarlik, yurtga sadoqat ruhida 
tarbiyalashga  xizmat  qilishi  tabiiy.  Yoshlarning  hozirgi  kunlardagi  hayotini  chuqur  o‘rganish  orqali 
barkamollikka intilayotgan yoshlar obrazi vujudga kelishiga shubha yo‘q va bu, o‘z navbatida, mustaqillik 
davri o‘zbek adabiyotini boyitadi hamda yoshlarni ma’naviy tarbiyalashga xizmat qiladi. Katta yoshdagi 
kishilar  qiyofasida  ham  zamonaviy  qahramon  obrazini  yaratish  mumkin.  Buning  uchun  chuqur  hayot 
tajribasiga ega bo‘lgan o‘rta yosh va keksa olimlar, ijodkorlar, xalq xo‘jaligi xodimlardan iborat namunaviy 
hayot kechirayotgan, piri badavlat, har tomonlama yetuk kishilar hayoti batafsil o‘rganiladi va badiiy ifoda 
etiladi.  Yangi  zamon  qahramoni  yosh  avlod  qurshovida,  boshqa  kishilar  bilan  o‘zaro  muloqotda 
gavdalantiradi, bu bilan uning o‘z hayoti davomida amalga oshirgan ishlari, jamiyatga keltirgan foydasi, 
o‘z  shogirdlarini  yetuk  mutaxassis  bo‘lishiga  qo‘shgan  xissasini,  mustaqillik  davridagi  millat  ravnaqi 
yo‘lida  amalga  oshirayotgan  xizmatlari  badiiy  ifodasini  topadi.  Zamon  qahramoni  qiyofasini  yaratishda 
xalqimiz  tarixi,  an’analari  va  folklorga  e’tibor  berish  orqali  asarning  badiiyligi  hamda  ta’sirchanligini 
oshirish mumkin. Asardagi badiiy obraz pishiq, puxta chiqishi uchun badiiy qahramon yaratishning barcha 
adabiy  unsurlaridan  foydalaniladi.  Ko‘rinadiki,  qadimgi  davrlarda  Tohir  va  Zuhralar,  Farhod  va  Shirin, 
Layli  va  Majnunlar,  Yusuf  va  Zulayholar,  Otabek  va  Kumushbibilar,  Anvar  va  Ra’nolar  zamon 
qahramonlari  sifatida  o‘zbek  adabiyotidan  joy  olgan  edi.  Ularning  hayoti,  ma’naviy  qiyofasi  hamon 
yoshlarimiz uchun taqlid maktabi bo‘lib qolmoqda. Yangi davr – mustaqillik davri ham yozuvchi, shoir va 
dramaturglar oldiga yangi zamon qahramonini yaratishdek ezgu vazifani