Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

 
XORIJIY TIL O‘RGATISHDA YUZAGA KELADIGAN MUAMMOLAR VA 
ULARNING YECHIMI 
Karimova Moxira Jumakulovna 
TOShDAU. Tillar kafedrasi o`qituvchisi 
 
Xorijiy  til  sifatida  ingliz  tilini  o‘rgatish  qiyin,  ammo  chet  tili  o‘qituvchisi  kasbini  tanlash  sharafli 
bo‘lishi  barobarida  o‘ta  mas’uliyatlidir.  Ikkinchi  til,  ya’ni   ingliz  tili  o‘qituvchisi  sifatida  siz 
o‘quvchilaringizning ehtiyojlariga doimiy moslashishni o‘rganishingiz kerak. Ko‘pincha, bu sinfdagi turli 
muammolar  bilan  shug‘ullanishni  anglatadi,  ularning  aksariyati  juda  keng  tarqalgan.  Yaxshi  xorijiy  til 
o‘qituvchisi ushbu umumiy muammolarni tushunishi va yechimini topishga harakat qilishi kerak. O‘qitish 
usullaridagi  kichik  burilish  ham  siz  va  o‘quvchilaringiz  uchun  yanada  samarali  va  tasodifiy  muhit 

---

 
148 
 
yaratishga yordam beradi. Quyida ingliz tilini chet tili sifatida o‘qitishda keng tarqalgan sinf muammolari 
va ularni qanday hal qilish kerakligi haqida so‘z boradi:
 
Ko‘pincha  talabalar  o‘zlarini  sinab  ko‘rish  o‘rniga,  avtomatik  ravishda  o‘qituvchiga  to‘g‘ri 
javoblarni  izlashadi.  Agar  o‘qituvchi  har  safar  ularga  javob  berishni  talab  qilsa,  bu  zararli  muammoga 
aylanishi  mumkin.  Buning  o‘rniga  ularga  dalda  berishga  e’tibor  qarating.  Bu  esa,  talabalarni  topshiriqni 
mustaqil bajarishlari va javob garchi noto‘g‘ri bo‘lsa-da erkin javob berishlariga sharoit yaratadi.
 
Chet  tili  o‘qituvchisi  sifatida  talabalarni  dars  jarayonida  faqat  ingliz  tilidan  foydalanishga  undash 
muhimdir.  Ammo,  agar  talabalar  o‘z  ona  tillarida  gapira  boshlasalar,  yaqinlashing,  ularga  "savolingiz 
bormi?" kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri savollarni bering. Yana bir g‘oya – bu sinf qoidalarining to‘plamini yaratish 
va  ular  o‘zlarining  birinchi  tillaridan  foydalanganliklari  uchun  jazo  tizimini  yaratish  (kulgili  holat). 
Masalan, agar kimdir o‘zining birinchi tilidan uch marta ishlatsa, sinf oldida ingliz tilida she’r o‘qing.   
O‘quvchilar ba’zan sinfda zerikib qolishlari mumkin, xo‘sh, o‘sha paytda chet tili o‘qituvchisi nima 
qilishi kerak? Agar butun sinf ishlayotgan bo‘lsa, bu o‘qituvchining aybi, ya’ni zerikarli materiallar yoki 
darsni boshqarishda o‘qituvchida mahoratning yetishmasligi bo‘lishi mumkin. Agar bu ma’lum bir talaba 
bo‘lsa, siz dominantlikni namoyish qilish uchun tezda javob berishingiz kerak. Muammoni hal qilish uchun 
o‘qituvchi qat’iy, agar kerak bo‘lsa, maktab intizomiga rioya qilishi lozim. Agar bu davom etsa, maktab 
direktori tomonidan intizomiy choralar ko‘rilishi mumkin.
 
Ammo,  agar  dars  mavzudan  uzoqroq  bo‘lsa,  siz  xohlamagan  yo‘nalishda  bo‘lsa,  suhbatni  boshqa 
tomonga yo‘naltirish orqali muammoni hal qilish kerak. Aksariyat hollarda o‘qituvchining aybi bilan dars 
zerikarli bo‘ladi. Yaxshiyamki, to‘g‘ri rejalashtirish bilan bu muammoni hal qilish mumkin. O‘quvchilar 
aloqada bo‘lishi uchun va ular sizga yoqishi mumkin bo‘lgan narsalarga e’tibor berishlari uchun darsning 
mavzusini  tanlang.  Bu  ularga  avtomatik  ravishda  ba’zi  bir  motivatsiya  va  qiziqishni  beradi. 
O‘quvchilaringiz  bilan  tanishing  va  ularning  qiziqishlari  va  ehtiyojlarini  aniqlang,  so‘ngra  kursingizni 
shunga  qarab  rejalashtiring.  Chet  tili  o‘qituvchisi  sifatida  siz  turli  xil  qobiliyat  va  tillarni  biladigan 
o‘quvchilarga  duch  kelasiz.  Sinfda  ustun  bo‘lgan  ba’zi  o‘quvchilar  bo‘lishi  yaxshi  bo‘lsa-da,  ular 
boshqalardan  ajralib  turmasliklari  kerak.  Agar  ba’zi  talabalar  doimiy  ravishda  "tomoshani  o‘g‘irlay 
boshlasa", ehtiyot bo‘ling. Biz savollarga javob berish uchun sinfdagi zaif o‘quvchilarni chaqirishga e’tibor 
qaratishimiz  kerak.  O‘qituvchilar  rag‘batlantirishi  kerak,  lekin  muloyimlik  bilan  talabalarning  ba’zi 
javoblarini  e’tiborsiz  qoldirib,  unchalik  kuchli  bo‘lmaganlarga  ishlab  chiqarish  vaqtini  beradilar. 
Shuningdek  chet  tili  o‘qituvchisi  o‘quvchilarni  o‘zlarini  yo‘qolgan  yoki  tayyorgarlik  ko‘rmaganliklari 
sababli  e’tibor  bermasligidir.  O‘qituvchi  ko‘proq  umumiy  tajribaga  e’tibor  qaratib,  o‘quvchilar  yangi 
mavzuga  o‘tishdan  oldin  bir  xil  sahifada  ekanligiga  ishonch  hosil  qilib,  bir  necha  bor  konsepsiyani 
tekshirib,  shaxsan  ishtirok  etishni  rag‘batlantiradilar.  Uyg‘oq  va  darsga  qiziqish  qiyin  bo‘lishi  mumkin. 
Ammo bundan ham qiyinroq narsa shundaki, talabalarni hushyor va qiziquvchan tutish uchun javobgarlik. 
Bu, birinchi navbatda, chet tili o‘qituvchisining vazifasi. Chet tili o‘qituvchisi bo‘lish uchun nafaqat dars 
berish,  balki  talabalarni  ilhomlantirib,  ularga  kuch  bag‘ishlash  lozim.  Zero,  xorijiy  til  o‘qituvchisining 
asosiy  maqsadi  –  har  bir  talabani  chet  tilida  mukammal  so‘zlashish,  o‘qish,  yozish  va  tushunishga 
qiziqtirishdan iborat.