Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

 
MATEMATIKA DARSLARIDA INNOVATSION USULLARDAN FOYDALANISH 
(BOSHLANG'ICH SINF) 
Boltayeva Aziza Aminovna 
Buxoro viloyati Peshko' tumani 36-maktab boshlang'ich sinf o'qituvchisi 
 
Mamlakatimizda olib borilayotgan keng ko’lamli islohotlar faqatgina xalq manfaatlari uchun, uning 
baxt-saodati  uchun  xizmat  qilayotganining  guvohi  bo’lib  turibmiz.  Ta'lim  jarayonida  ilg'or 
texnologiyalarning yangi-yangi usullarining qo’llanilishi darslarning rang-barang qiziqarli tarzda o'tishiga 
olib keladi, o'quv materiallarining chuqur o'zlashtirilishiga ham keng imkoniyatlar yaratadi. 
Pedagogik  qarashlarda  "Oddiy  o'qituvchi  -  gapiradi,  yaxshi  o'qituvchi  -  ko'rsatadi,  juda  yaxshi 
o'qituvchi-  motivatsiya  qiladi",  degan  gap  bor.  Zamon  talabiga  muvofiq  holda  har  bir  fan  o'qituvchisi 
o'zining mutaxassisligini, chuqur o'zlashtirgan, pedagogik-psixologik hamda metodik bilim, ko'nikma va 
malakalarni puxta egallagan, ta'lim-tarbiya  jarayonini  samaradorligini oshiradigan  zamonaviy pedagogik 
va axborot texnologiyalaridan xabardor va ularni  ta'lim  jarayonida  qo'llay  olish  malakasiga ega  bo'lishi 
bilan    birga  innovatsion    faoliyat  egasi  bo'lishi  lozim.  Ayni  paytda  o'qituvchi  har  bir  darsning  muallifi 
hisoblanadi. Chunki o'qituvchi ushbu darsni tayyorlashda ilg'or o'qituvchilar tajribasiga tayanadi, uslubiy 
qo'llanmalarni o'rganadi va uni amalda qo`llaydi. 
Matematika darsida o'quv tarbiya jarayonining barcha elementlari o'zaro uyg'unlikda bo'ladi. Bular 
maqsad va mazmun, vositalar, metodlar, ta'limni tashkil kilish shakllari bilan uzviy bog'liq. Boshlang'ich 
sinflarda ishlaydigan o'qituvchi vatanparvarlik burchini to'g'ri anglaydigan, o'z ixtisosligiga doir bilimlarni 
chuqur  biladigan,  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlardan,  dunyoviy,  diniy  ilmlardan  ham  xabardor, 
ma'naviy  barkamol  bo'lmog'i  lozim.  Boshlang'ich  ta'lim  asosiy  poydevor  hisoblanadi.  Bolaning  o'qishga 
bo'lgan munosabatinig zarur bo'lgan o'qish savodxonligi, turli ma'lumotlar bilan ishlash, asosiy matematik  
amallarni    bilish    va    ularni    kundalik    hayotda  qo'llay    olish,  mantiqiy  va  ijodiy  fikrlash,  o'z-o'zini 
boshqarish, jamoada o'zini tuta bilish, yozma va og'zaki muloqot madaniyati qoidalarini egallash, ta'limiy 
faoliyatni tashkil etish kabi ko'nikmalarni shakllantirishdan iborat. 
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborotkommunikatsiya 
texnologiyalarini  o'quv  jarayonida  keng  qo'llashga  bo'lgan  qiziqish,  e'tibor  kundan  -  kunga  kuchayib 
bormoqda.  Buning  asosiy  sabablaridan  biri  an'anaviy  ta'limda  o'quvchilarni  faqat  tayyor  bilimlarni 
egallashga  o'rgatilgan  bo'lsa,  boshlang'ich  ta'limda  zamonaviy  texnologiyalar  ularni    egallayotgan  
bilimlarini  o'zlari qidirib topishlariga,  mustaqil  o'rganib,  tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o'zlari 
keltirib chiqarishlariga o'rgatadi. O'qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi 
va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi. 
Boshlang'ich  sinf    o'qituvchisining    kasbiy  salohiyati    va  ma'lumot  darajasi,  bolalar  psixologiyasi, 
hozirgi zamon boshlang'ich ta'lim metodikasini bilishi hamda  o'qituvchi tinmay o'z  ustida mustaqil ishlashi  
fandagi  barcha  yangiliklardan  xabardor  bo'lishi  ilg'or  metodikalarga  ega  bo'lgan  tajribali  metodist-
o'qituvchilar bilan o'z tajribalari to'g'risida o'rtoqlasha olishi, samarali o'qitish metodikalarini namoyish eta 
olishi  lozim.  Barcha  umumta'lim  maktablarining  boshlang'ich  ta'lim  sifat  va  samaradorligini  oshirish 
zamonaviy  pedagogik,  innovatsion  va  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  ta'lim  jarayoniga  keng 
tatbiq etish, ilg'or ish tajribalarini o'rganishni taqozo etadi. Shuningdek  hozirgi  kunda  matematika  fanidan  
juda  ko'p misol va masalalar  to'plamlari, qiziqarli  matematika  o'quv adabiyotlari  nashr  etilgan. Ushbu 
fanga taalluqli qoshimcha adabiyotlardan foydalanib, darslarni mustahkamlash qismida foydalanib o tish 
ham ijobiy samara 
beradi. 
Bugungi  kunda darslarni turli xil metodlar bialan boyitib borishimiz mumkin. Bugungi  kunda eng 
dolzarb  bo`lib  borayorgan  Xalqaro  baholash  dasturi  TIMSS  ga  tayyorlash  ayni  davr  talabi  desak 
adashmagan bo`lamiz. Topshiriqlarni esa o`zimiz tayyorlab borishimizga to`g`ri keladi. 
Bunda "Tushunchalar tahlili" degan metodimizni bir  eslaylik. Bu metod orqali otilgan mavzularni 
eslab  qolishda,  yangi  mavzuni  mustahkamlashda  va  olgan  bilimlarimizni  eslab  qolishida  ayni  muddao 
bo`ladi  desak  adashmagan  bo`lamiz.  Masalan:  o`quvchilarga  quyidagi  topshiriqlar  beriladi,  ular  bu 
topshiriqlarga o`zlarining javoblarini yozishlari kerak. 
 
 

---

 
108 
 
Tushunchalar 
Tahlil 
Kub 
Hamma  yoqlari  kvadratdan  iborat  to‘g‘ri  burchakli  parallelepiped 
kub deb ataladi. 
Uchburchak 
Uchburchak geometrik figuralardan biri boʻlib, bir toʻgʻri chiziqda 
yotmaydigan uchta nuqta va shu nuqtalarni ketma-ket tutashtirishdan hosil 
boʻlgan  figura.  Nuqtalar  uchburchakning  uchlari,  kesmalar  esa  uning 
tomonlari  hisoblanadi.  Uchburchak  uning  uchlarini  koʻrsatish  bilan 
belgilanadi. 
Kvadrát 
Qarama-qarshi  tomonlari  oʼzaro  teng  bolgan  toʼgʼri  burchakli 
toʼrtburchak yoki burchaklari toʼgʼri burchaklardan  iborat  boʼlgan romb 
kvadrat deb ataladi 
Aylana 
Aylana  –  muayyan  nuqtadan  teng  uzoqlikda  yotgan  nuqtalar 
toʻplami.  Aylana  —  faqat  chiziq.  Oq  qog‘oz  ustiga  dumaloq  stakanni 
qo‘yib, atrofidan qalam yurgizib chiqsak, hosil bo‘lgan ingichka dumaloq 
chiziq  aylana  bo‘ladi  Aylana  chizish  uchun  sirkuldan  ham  foydalanish 
mumkin. Agar sirkul bo‘lmasa, qog‘oz varag‘ini yog‘och taxtacha ustiga 
qo‘yib, o‘rtasiga bitta knopka qadang, tagiga pishiq ip bog‘lab qo‘ying, 
ipning ikkinchi uchiga qalam bog‘lang. Qalamning ip bog‘langan joyidan 
ushlab,  tarang  torting-da,  aylanma  chiziq  chizib  chiqing,  shunda  aylana 
hosil bo‘ladi. 
Doira 
Doira — yassi shakl, uni qirqib tayyorlash mumkin. Hali chizgan 
aylanangizni  atrofidan  qaychi  bilan  qirqib  chiqsangiz,  doira  hosil 
bo‘ladi.Doira  va  aylana  «egizaklar»,  «opa-singillar»dir.  Ular  har  doim 
birga «yurishadi»: aylana chizdingizmi — doira hosil bo‘ladi, doira qirqib 
oldingizmi — qaychi yurgan yo‘l aylanani bildiradi. Sirkul qo‘yiladigan 
yoki  haligi  knopka  qadaladigan  nuqta  aylana  va  doira  markazi 
hisoblanadi. Limon bo‘lagi va velosiped g‘ildiragi markazini topish oson. 
Bu  metodni  nafaqat  matematikada  balaki  boshqa  fanlarda  ham  ishlatsak  bo`ladi.  Bolalarni  fanga 
bo`lgan  qiziqishlarini  oshirishda,  mavzularni  eslab  qolishda  bu  metodlarni  dars  davomida  foydalanish 
ularda  fanga  bo`lgan  qiziqishlarini  oshirishga  xizmat  qilgan  bo`lamiz.  Har  bir  metodning  o`ziga  xos 
tomonlari bor, biz undan darslar jarayonida oqilona foydalanishimiz kerak. Bu esa fanimizni yanad qiziqali 
o`tishimizga o`quvchilarni fanga bo`lgan qiziqishlarini oshirishga sabab bo`ladi deb o`ylayman. 
Fikrimni Rudakiyning ushbu  gaplari bilan tugatmoqchiman " Bilim odamiing ijodiy maqsadlariga 
xizmat etmog‘i lozim. Bilim orttirishning o‘zi kifoya emas, uni iloji boricha keng yoymoq va hayotga tatbiq 
etmoq zarur".