Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

TASVIRIY SAN’AT VA TEXNOLOGIYA 
FANI 
 
CHIZMACHILIK DARSLARIDAI ILG’OR TAJRIBALARNI O’RGANISH VA 
OMMALASHTIRISHDAGI UZVIYLIK 
Rajabova Gulhayo Axmadovna 
Qiziltepa tumani  12-maktab. Tasviriy san'at o'qituvchisi. 
 
Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon davomida shakllanadi. SHunday 
ekan  ta’lim  -  tarbiya  jarayoni  ham  juda  murrakkab  va  mahsuliyatlidir.  O’zbekiston  davlat  siyosatining 
ustuvor  yo’nalishlardan  biri  milliy  qadriyatlarimiz,  ezgu  g’oyalarimiz  asosida  mustaqil  fikrlaydigan, 
jamiyatga munosib, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo’lgan, o’z sohasi bo’yicha raqobatbardosh yoshlarni 
tarbiyalashdir. 
Ilmiy  texnik  taraqiyyotni  talablarining  asosi  bu  chizmachilikdir.  Tasviriy  san’at  va  chizmachilik 
darslarida yangi zamonaviy metodlardan foydalanish, ilg’or ish tajribalarini ommalashtirish davr ta’labi. 
SHu  asosda  o’quvchilarni  mehnatga  va  ijodiy  yaratuvchanlik  faoliyatiga  tayyorlashga,  fazoviy 
tasavvurlarini  rivojlantirishga  yordamlashadi.  Bunda  o’quvchilarni  real  buyumlarning  shaklini  va 
konstruksiyasini  taxlil  qilish  va  ularning  obrazini  chizmaga  qarab  tasavvur  qilishga,  chizmani  o’qishga 
o’rgatish vazifasi qo’yiladi. 
O’quvchilarga  ta’lim  berishning  zamonaviy  axvoli,  ularning  nazariy  tomondan  tayyorgarligini 
oshirishning  yangi  yo’llarini  izlash,  ijodiy  mehnatga  tayyorgarli,  asosiysi  esa  vosita  va  metodlar,  shu 
jumladan boshlang’ich maktab chegarasida vosita va metodlarni izlashdir. 
Keyinggi  yillarda  ta’limning  o’yinli  shakli  eng  istiqbolli  va  eng  muvaffaqiyatli  yangilik  bo’lib 
namoyon bo’ladi. 
Didaktik  sharoitda  maqsadga  intilish,  faollik,  tezkorlik  va  tafakkur  mahsuldorligi,  mustahkamlik, 
xotira tezkorligi, takomillashganlikva o’z kuchi, irodasiga ishonch tuyg’ular shakllanadi. 
SHunga ko’ra kichik yoshdagi bolalarning chozmachilik ta’lim-tarbiyasida asosiy faoliyatlaridan biri 
bo’lib  hisoblangan  narsa  o’yindir.  O’yin  texnologiya  yordamida  tashkil  qilingan  chizmachilik  darslarda 
atrof-muhit  bilan  tanishtirish,  ularning  kuzatuvchanligi,  diqqat-e’tibori,  chizmachilik  xotirasini 
rivojlantirish, ya’ni aqliy faoliyatlarini kuchaytirish nazarda tutiladi. 
O’yinning vazifasi. 
O’yin harakati; 
O’yin qoidasi; 
O’yin yakuni; 
Har bir o’yinda ma’lum didaktik maqsadga qaratilgan vazifa qo’yiladi. Bu vazifa bolalarga bilim va 
ma’lumot  berishni  ko’zda  tutadi.  Har  bir  o’yin  bolalardan  ma’lum  vazifani  bajarishni  talab  qiladi.Bu 
vazifani  bajarish  maqsadida  bola  o’zining  fikrlash  qobiliyatini  aktivlashtiradi,  oldingi  olgan  bilim  va 
tushunchalarini esga tushitishga harakat qiladi. 
Har bir o’yin o’zining ma’lum yakuni natijasiga ega. O’yinda ma’lum kutilgan natijaga erishish esa 
o’yin qoidasiga rioya qilish, vazifani bajarish orqali amalga oshiriladi. O”yin shunday yakunlandiki, bolalar 
o’yindan  ma’naviy  ozuqa  oladilar,  ularga  ma’lum  darajada  bilim  beradi,  yangi  bir  naesaga  o’rgatiladi. 
O’quvchilar esa har bir qiziqarli o’yindan so’ng o’zlarini xursand, xushchaqchaq sezadilar, ularning ehtiyoji 
qoniqtiriladi.  O’uin  oxirida  o’yin  jarayonida  vazifani,  o’yin  qoidasini  yaxshi,  namunali  bajargan 
o’quvchilar rag’batlantiriladi, ularning faoliyatlari alohida qayd qilib o’tiladi. 
Oʻquvchilarning  shaxsiy  sifatlarini  hisobga  olish  asosida  shu  sifatlarni  ijobiylashtirish  va 
rivojlantirish maqsadlariga erishish uchun darsda oʻquvchilarga mustaqil vazifalar berish, ularning mustaqil 
hulosalar chiqarishlarini, bir- birlaridan oʻrganishlarini tashkil qilish, ularning oʻqishlari uchun qulay muhit 
yaratishga alohida e’tibor berish talab qilinadi.Ta’lim bilan tarbiyaning uzviyligini ta’minlash. 
Oʻquvchilarning shaxsiy sifatlarini hisobga olish, ijobiylashtirish  va  rivojlantirish. Oʻquvchilarning 
yosh  xususiyatlarini  ta’lim-  tarbiya  jarayonida  hisobga  olish,  ularning  shaxsiy  sifatlarini  bilish,  tahlil 
qilishga  yakka  tartibda  yondashishda  hozirgi  yosh  psixologiyasi  va  pedagogikasining  qoidalari  va 
talablaridan kelib chiqiladi. Bunda oʻquvchilarning bir - birlariga nisbatan tayyorgarliklari, qiziqishlari va 

---

 
258 
 
fanlarni turlicha oʻzlashtirishlari bilan farqlanishini hisobga olish asosiy masalalardan hisoblanadi. Shunga 
muvofiq ravishda oʻqituvchilarning ham bir- biridan oʻqitish uslubi, oʻquv-tarbiya jarayonini rejalashtirish 
boʻyicha  farqlanishini  hisobga  olgan  holda  har  bir  oʻqituvchining  ma’lum  vaqt  davomida  opedagogik 
texnologiyaimal  natijaga,  ya’ni  oʻquvchilarning  koʻzda  tutilgan  darajada  oʻzlashtirishlariga  erishish 
yuzasidan individual yondashuvlari mavjud. 
Oʻquvchilarning  shaxsiy  sifatlarini  hisobga  olish  asosida  shu  sifatlarni  ijobiylashtirish  va 
rivojlantirish maqsadlariga erishish uchun darsda oʻquvchilarga mustaqil vazifalar berish, ularning mustaqil 
hulosalar chiqarishlarini, bir- birlaridan oʻrganishlarini tashkil qilish, ularning oʻqishlari uchun qulay muhit 
yaratishga alohida e’tibor berish talab qilinadi.Ta’lim bilan tarbiyaning uzviyligini ta’minlash. 
Oʻquvchi  shaxsiga  yoʻnaltirilgan  ta’lim  amalga  oshiriladigan  ayrim  noan’anaviy  dars  shakllarini 
keltiramiz: 
Shoʻngʻish darsi - ma’lum bilimlarni egallash uchun eng qulay muhitda boʻlish yoki shunday muhit 
yaratish  orqali  mavzuni  faol  oʻrganish  mashqlaridan  iborat.  Musobaqa  darsi-  oʻquvchilarning  oʻzaro 
musobaqalashuvini tashkil etish orqali bilimlarni mustahkamlash mashqlari. 
Konsultatsiya  darsi  -  dars  jarayonida  oʻquvchilarning  oʻzaro  hamda  oʻqituvchining 
konsultatsiyalarini tashkil etish orqali darsni oʻzlashtirish mashqi. 
Ijod darsi - oʻquvchilarning mustaqil ijod etishlarini tashkil qilish darsi. 
Sinov darsi - oʻquvchilarning oʻzlashtirishini turli shakllarda sinash tashkil qilinadigan dars. 
Shubha  bildirish  darsi  -  dars  mavzusi  boʻyicha  qoidalar,  xulosalarni  agar  notogʻri  deb  hisoblansa, 
nimalar boʻlishi mumkinligi haqida qiziqarli bahs va tahlillar oʻtkazish orqali yangi mavzuni tushuntirish 
darsi. 
Ijodiy  hisobotlar  darsi-  oʻquvchilarning  ayrim  mavzular  boʻyicha  mustaqil  oʻrgangan  bilimlari  va 
xulosalari taqdimoti. 
Umumlashtirish  darsi  -  ilgari  oʻtilgan  mavzular  boʻyicha  olingan  bilimlarni  umumlashtirish 
mashqlarini oʻtkazish darsi. 
Ilmiy-fantastika darsi  - oʻquvchilarning oʻrgangan bilimlari  asosida  ijodiy xayol, taxminlar oʻylab 
topishlari mashqini oʻtkazish orqali mustaqil fikrlashlarini kengaytirish darsi. 
Haqiqatni  izlash  darsi  -  dars  mavzusiga  doir  ayrim  masalalar  yuzasidan  oʻquvchilarning  mustaqil 
fikrlar bildirishni tashkil etish orqali haqiqatni aniqlash va mavzuni oʻzlashtirishni ta’minlash darsi. 
“Paradokslar” darsi- oʻquvchilarning faolliklari va qiziqishlarini oshirish maqsadida oʻrganilayotgan 
mavzuni har turli “paradokslarga” bogʻlab bayon qilish hamda  tegishli tahlillar oʻtkazish asosida toʻgʻri 
xulosalarni aniqlash darsi. 
Seminar  darsi-  yangi  dars  mavzusiga  doir  savollar  boʻyicha  oʻquvchilarga  oldindan  berilgan 
topshiriqlarni bajarish natijalari toʻgʻrisida ma’lumotlarni tinglash orqali sinfdagi barcha oʻquvchilar darsni 
oʻzlashtirishlarini va bilimlarini mustahkamlashni ta’minlash darsi. 
Ekskursiya darsi - bu darslarda oʻquvchilarni turli ob’yektlar: muzey, ziyoratgoh, korxona, ustaxona, 
tabiat ob’ektlari, ilmiy muassasa, kollej, litsey va boshqalarga  olib borish va tanishtirish  orqali ularning 
bilimlarini hayot bilan bogʻlash va kasbga yoʻnaltirish ishlarini amalga oshirib borish ta’minlanadi. Juda 
uzoqdagi  va  borish  qiyin  boʻlgan  ob’ektlarga,  ular  toʻgʻrisida  filmlar,  turli  koʻrgazmali  va  boshqa 
materiallar  mavjud  boʻlgan  hollarda,  ularni  oʻquvchilarga  namoyish  etib,  tushuntirish  orqali 
videoekskursiyalar tashkil etish ham munkin.