Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

O’QUVCHILARDA MORFOFUNKSIONAL O’ZGARISHLARNI SHAKLLANTIRISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O’RNI.

Mirzayeva Gulrux Axtamova

Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi. Biologiya fani o'qituvchisi

Mirzayeva Mahbuba Axtamovna

JDPI Tabiiy fanlar fakulteti. Biologiya va uni o'qitish metodikasi kafedrasi o'qituvchisi

Hozirgi kunda dars jarayonida o’quvchilarni diqqatini jalb qilish, darslikdan to’g’ri va maqsadli foydalanish, har bir o’tilayotgan yangi mavzu yuzasidan berilgan tushuncha va ta’riflarni o’zlashtirish maqsadida pedagogik texnologiyalardan keng foydalanish o’qituvchidan ta’limga ijodiy yondoshuvni ta’lab etadi Bugungi kunda yoshlarga nisbatan davlat siyosati ham, keng fikrli, jamiyat ravnaqi uchun munosib hissasini qo’sha oladigan, har tomonlama kuchli, bilimli bo’lib kamol topishni vazifa qilib qo’ymoqda.

Ig’or pedagogik texnologiyalarar asosida o’tilgan dars an’anaviy darslardan ko’ra yaxshi samara beradi.O’quvchilar ongida saqlanib qoladi, hamda ularning mustaqil fikrlashga undaydi. Dars

samaradorligini oshirish uchun tayyorlangan topshiriqlarning tekshirish uchun qisqa vaqt talab qiladigan javob variantlarini tayyorlash, tayyor javob varaqasi yordamida bajarilgan ishlarni tekshirishda iqtidorli o’quvchilar yordamidan foydalanish darsning yanada samarali bo’lishini ta’minlaydi.Quyida “Odam va

uning salomatligi” fanidan o’quvchilarda morfofunksional o’zgarishlarga doir tushunchalarni shakllantirishga doir ilg’or pedagogik texyologiyalar asosida tayyorlangan mantiqiy fikrlashga asoslangan didaktik tarqatma namunalarini tavsiya etamiz.

“Jumboq ko’chasi” o’yin metodi.

Mio... d – eshitish a’zosida nuqson bo’lgan odamlarga nisbatan qo’llaniladigan atama, yurakning o’rtaqavati. Javob: (Miokard – “kar”).

En... rd – bog’lov materiali, yurakning ichki epiteliy qavati. Javob: (Endokard – “doka”)

Qor...cha – jonivorlarning, qushlarning yashash joyi, yurak kamerasi. Javob: (qorincha – “in”)

Dias... a – yuksak o’simliklarni nomlashda ishlatiladi, yurakning kengayishi Javob: (Diastola –

Av... iyasi – pomidordan tayyorlanadigan quyuq ozuqa, yurakning ma’lum vaqt davomida
kengayib ishlab turishi. Javob: (Avtomatiyasi – “tomat”)
To`g`ri- noto`g`ri “ metodi.

N	Savollar.			To`g`ri	Noto`g`ri
1.	Yurakorqali 1 minutda 5 l qonoqibo`tadi
2.	Yurakqorinchasibirmartaqisqarganda	65-70	ml
	qonniaortagachiqaradi.
3.	Tinchholatdayurak 80 martaqisqaradi.
4.	Yurakningvazniayollarda 180-220 g gacha.
5.	Bo`lmachalarningdevoriqalin ,qorinchalarnikiyupqaroq.
6.	Birkechakunduzdayurak 100000 martaqisqarqdi.
7.	Yurak chap tomondajoylashgan.
8.	Yurakda 4 ta klapan bor.
9.	Yurako`zidanbioelektriktokhosilqilmaydi.

239

10.

Javobi:

Yuraknasossingariishlaydi.

N

Savollar.

To`g`ri

Not

o`g`

ri

1.

Yurakorqali 1 minutda 5 l qonoqibo`tadi

+

2.

Yurakqorinchasibirmartaqisqarganda

65-70

ml

+

qonniaortagachiqaradi.

3.

Tinchholatdayurak 80 martaqisqaradi.

+

4.

Yurakningvazniayollarda 180-220 g gacha.

+.

5.

Bo`lmachalarningdevoriqalin ,qorinchalarnikiyupqaroq

+.

6.

Birkechakunduzdayurak 100000 martaqisqarqdi.

+

7.

Jismoniymashqbajargandayurakmusullariga

200-250ml

+

qonboradi.

8.

Yurakda 4 ta klapan bor.

+

9

Yurako`zidanbioelektriktokhosilqilmaydi.

+

10.

Yuraknasossingariishlaydi.

+

“ Atamalarbilanishlash” metodi.

N

Tushunchalar

Izoh

1.

Endokard

2

Miokard

3

Perikard.

4

Sistola.

5

Diastola.

6

Yurakavtomatiyasi

7

Sistolikhajm.

8

Epikard.

Javobi:

N

Tushunchalar

Izoh

1.

Endokard

Yurakningichkiepiteliyqavati.

2

Miokard

Yurakningo`rtamuskulqavati.

3

Perikard.

Yurakningtashqiqavati.

240

4	Sistola.	Yurakbo`lmachalarivaqorinchalariningqisqarishi.
5	Diastola.	Yurakbo`lmachavaqorinchalariningkengayishi.
6	Yurakavtomatiyasi	Yurakningo`zmuskullaridapaydobo`ladiganqo`zg`
		alishlar.
7	Sistolikhajm.	Yurakqorinchalariningbirmartaqisqarishida 65-70
		ml qonniaortagachiqarishi.
8	Epikard.	Perikardningichkiqavati.

“Fikrlartesti” metodi.
Qon xujayra ichi suyuqligi hisoblanadi.

Qon kislorod toshishida ishtirok etadi.

Qon plazmasi faqat suvdan tuzilgan.
Kamqonlik gemofiliya kasalligi deb ataladi. 5.Qonda 3 xil shaklli elementlar bo`ladi.
Dunyo bo`yicha eng ko`p 3-qon guruhi tarqalgan.

Antitoksin mikroblarni n eritib yuboradi, antitelo-mikroblar ajratadigan zaharli moddalarni neytrallaydi

8.1-gruppa qon universal donor, 4-gruppa qoni universal retsipient hisoblanadi. Javobi:

1.Yo`q hujayra tashqarisidagi suyuqlik. 2.Ha.

3.Yuq, plazmada oqsil uglevod, yo`q,mineral tuzlar garmonlar, fermentlar, antitelalar bo`ladi. 4.Yo`q kamqonlik anemiya deyiladi.

5.Ha, eritrosit, leykosit va trombositlar deyiladi. 6.Yo`q, 1-qon guruhi eng ko`ptarqalgan.
Yo`q, antitoksin zaharli moddalarni netrallaydi, antitelalar mokroblarni eritib yuboradi.

Ha.
“Biologik mashq”metodi. .

Muskullarni harakatga keltiruvchi nerv hujayralari, ya’ni motoneyronlarning har biri o’z tolalari orqali ….. va muskul tolalari bilan tutashadi.

Skelet muskullarining ishi ikki xil bo’ladi:……… va ……..

Ma’lum vaqt davomida ish bajarish natijasida muskullar….. .
Jismoniy mehnat, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam ravishda shug’ullanuvchi odam

• 
  yaxshi…..boladi. .
  

Javobi:
Muskullarni harakatga keltiruvchi nerv hujayralari, ya’ni moto neyronlarning har biri o’z tolalari

orqali onlab va yuzlab muskultolalari bilan tutashadi.

Skelet muskullarining ishi ikki xil bo’ladi: static va dinamik Ma’lum vaqt davomida ish bajarish natijasida muskullar charchaydi.

Jismoniy mehnat, jismoniy tarbiyava sport bilan muntazam ravishda shug’ullanuvchi odam organizmi yaxshi chiniqqan boladi.

’’Mantiqiy masala ”metodi.

14 yoshli bolada 4ta suttishi, 8ta kesuvchi, 4ta qo-ziq, 8ta kichik oziqva 12ta kata oziq tishlari chiqqan bo’lsa, bolaning jami tishlari soni qancha?

Javob:14 yoshli bolada suttishlari bo’lmaydi. Yuqori va pastki jag’lardagi oxirgi kata oziqtishlar ya’ni aqltishlar 18 yoshdan keyin chiqadi. Demak, bolada 28ta doimiy tishlar bo’ladi.

“Raqamlidiktant” metodi.

Suyaknomi

№

Suyaknomi

Suyakningshakllari

Yelka

16

Bosh tepa

Naysimonsuyaklar

Ensa

17

O`mrov

Son

18

Yuqori jag`

241

Qo`l

19

Dumg`aza

Kaftusti

20

Peshona

Yuzsuyagi

21

Ponasimon

Oyoqkafti

22

Miya qutisi

Boldir

23

G`alvirsimon

Yassisuyaklar

Bilak

24

Yetimqovurg`a

Kurak

25

Bilaguzuk

0

Umurtqa

26

Tirsak

1

Barmoq

27

Oyoqpanjasi

2

G`alvirsimonsuyaklar

Qovurg`a

28

Chakkasuyak

3

Chanoq

29

Burunsuyakgi

4

To`sh

30

Qilichsimon

5

Javobi:

Suyaknomi

№

Suyaknomi

Suyakningshakllari

Yelka

16

Bosh tepa

Naysimonsuyaklar

1, 3, 4, 7, 8, 9, 12, 26, 27,

Ensa

17

O`mrov

Son

18

Yuqori jag`

Qo`l

19

Dumg`aza

G`ovaksuyaklar

5, 11, 13, 15, 17, 19, 24, 25, 30

Kaftusti

20

Peshona

Yuzsuyagi

21

Ponasimon

Oyoqkafti

22

Miya qutisi

Boldir

23

G`alvirsimon

Yassisuyaklar

2, 6, 10, 14, 16, 22, 28, 29

Bilak

24

Yetimqovurg`a

242

				Kurak			25			Bilaguzuk
	0
				Umurtqa			26			Tirsak
	1
				Barmoq			27			Oyoqpanjasi
	2												G`alvirsimonsuyaklar 18, 20, 21, 23
				Qovurg`a			28			Chakkasuyak
	3
				Chanoq			29			Burunsuyakgi
	4
				To`sh			30			Qilichsimon
	5

Xulosa qilib aytganda, tayyorlangan topshiriqlarning mantiqiy fikrlashga yo’naltirilishi,o’quvchilarni fikrlashga o’rgatadi, ta’lim samaradorligini oshiradi. Javob varaqasining ham tayyorlanishitopshiriqning tekshirilishi uchun vaqtning kam sarflanishiga dars jarayonida vaqtdan samarali foydalanilishiga olib keladi.Bu esa darsda yana boshqa bir so’rash xarakteriga ega bo’lgan nazorat topshirig’ini joriy qilish uchun sharoit yaratadi va ko’p sonli o’quvchilar bilimini nazorat qilish imkoniyatini yaratadi.O’quvchi har darsda bilimi nazorat qilinishini bilsa, darsga tayyorlanib keladi, javob berishga harakat qiladi, fanga qiziqishi ortadi.Eng muhimi ularning anatomic, morfofunksional tushunchalari mustahkamlanadi. Tabiiyki erishilgan yuqori natija o’qituvchini yanada ijodiy faoliyatga yonaltiradi.