Замонавий таълим / современное образование 015, Муллабоева Н. М., Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университети «Психология»

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2015, 5
шошарлик билан иш қилишдан қайтариб туриш 
мақсадга мувофиқ, чунки ҳар қандай вазиятда 
таваккал қилиш инсон ҳаётига жиддий хавф 
солиши мумкин.
Ўсмир ва ўспирин ўғил­қизларда ўртача балл 
7,23 ни ташкил этди. Стандарт оғиш миқдори 
16,14 га тенг. Яъни синалувчиларимизнинг 
аксарият қисми Р. Шубертнинг таваккалчиликка 
тайёрлик тести бўйича –9 дан +24 гача бўл­
ган оралиқда балл тўплашга
 
эришганлар. 
Ўртача балл барча ўғил­қизлар умумий нати­
жаларининг ўртача ҳолатларини кўрсатади. 
Стандарт оғиш миқдори ўртача ҳолатдан 
оғиш натижасини беради, яъни: ўртача қиймат 
(7,23) – стандарт оғиш (16,14) = –8,91. Бу натижа 
бизнинг гуруҳ учун меъёрий ҳолат хисобланиб, 
энг паст натижа шунгача тушиш эҳтимолини 
кўрсатади. Энг юқори меъёр эса қуйидагича 
хисобланади: ўртача қиймат (7,23) + стандарт 
оғиш (16,14)=23,37. Энг юқори кўрсаткич 23,37 
баллгача кўтарилиш эҳтимоли айнан шу гуруҳ 
учун меъёрдир. 
Бироқ ушбу методика орқали ўғил ва қиз­
лардан олинган маълумотлар қиёсланганда 
сези ларли даражадаги фарқ мавжудлиги 
аниқ ланди. Яъни, ўғил болалар (8,97 балл) ва 
қиз болаларнинг (5,66 балл) таваккалчиликка 
тайёрлик даражалари орасидаги ишонч да­
ра жасидаги статистик фарқ мавжудлиги аниқ­
ланди (t=2,49, n
1
=278,
n
2
=305, p<0,05). Келти­
рилган рақамлар шундан далолат берадики, 
ўғил болалар қиз болаларга нисбатан кўпроқ 
таваккалчиликка мойил бўлар эканлар. 
Худди шундай мазмундаги далиллар кўпгина 
олимларнинг илмий тадқиқотларида куза­
тил ган бўлиб, бу эркакларнинг жамият ҳаёти­
да етакчи ролни бажариш, ҳар қандай 
қийин чилик, муаммо туғилган вазиятларда 
жавобгарликни ўз бўйинларига олиб, тўсиқ ­
ларни қандай бўлмасин енгиб ўтишга инти­
лишларини акс эттиради. Яъни, ўғил болалар­
нинг қиз болаларга нисбатан кўпроқ таваккал 
қилишлари, уларнинг муайян ижти моий ролни 
бажаришлари билан изоҳланиши мумкин.
Тадқиқотда иштирок этган ўсмир ва ўспи­
ринларнинг таваккалчиликка мойиллик дара­
жалари қиёсий ўрганилганда ҳам муайян 
тафо вутлар борлиги аниқланди. Яъни, ўсмир 
ўқувчилар (ўртача 8,48 балл) ва ўспирин тала­
балар (ўртача 5,43) таваккалчиликка тайёрлик 
даражалари орасида ишонч даражасидаги ста­
тис тик фарқ кузатилди (t=2,25, n
1
=345, n
2
=238, 
p<0,05). Келтирилган статистик рақамлар 
ўсмир ёшидаги болалар ўспирин йигит­қиз­
ларга нисбатан таваккалчиликка кўпроқ 
мойил эканликларидан гувоҳлик бермоқда. 
Ушбу далилий маълумотларнинг психологик 
мазмуни шундан иборатки, лицей битирувчи 
талабалари 7­синф ўқувчиларига нисбатан 
анча етук ақлий салоҳиятга эга бўлиб, онгли 
хулқ­атворларининг анча шаклланганлиги 
билан ажралиб турадилар. Фикримизча, ёш 
улғайиши билан юзага келадиган вазминлик, 
мулоҳазалилик, ҳар бир ишни обдон ўйлаб 
режа лаштирган ҳолда бажариш хислати 
«тавак калига» иш юритиш каби ҳолатларга зид 
бўлганлиги сабабли таваккалчиликка мойиллик 
даражаси кишиларда ёш ўтган сари камайиб 
боради.
Ўсмир ва ўспирин ўғил­қизлардан олинган 
маълумотларни янада чуқурроқ таҳлил қилиш 
натижасида 2­жадвалдаги маълумотларга эга 
бўлдик.
Ушбу жадвалдан кўриниб турганидек, 
ўсмир ёшидаги ўғил ва қиз болаларнинг 
таваккалчиликка тайёрлик даражалари орасида 
ишонч даражасидаги статистик фарқ мавжуд 
(t=3,43). Ўспирин йигитлар ва қизларнинг 
таваккалчиликка тайёрлик даражалари ора­
сида эса деярли ҳеч қандай статистик фарқ 
кузатилмайди (t=­0,21). Яъни, ўсмир ва ўспирин 
қизларда таваккалчиликка тайёрлик деярли 
ўзгармаган ҳолда сақланган бўлса, ўсмир ва 
ўспирин ўғил болаларда таваккалчиликка 
тайёр лик даражаси ёш улғайиши билан кес­
кин равишда ўзгариши кузатилмоқда (ўртача 
балларни қиёсланг). Бизнингча, бу рақамлар 
ўсмир ёшидаги ўғил болаларнинг ўзига 
хос ёш хусусиятларини акс эттириб, улар­
нинг ўтиш давридаги беқарорликлари, қизи­
қувчанликлари, ҳамма соҳаларда ўзларини