Замонавий педагогик технологиялар

Кейс мақсади ва вазифасига мувофиқ материални мослаш. -Ҳақиқий вазиятлар тафсилотини тайёрлашда, одатда компания, муассаса, ташкилот, рахбарияти, унинг рақобатчилари олинган ахборотдан фойдаланишига тўсқинлик қилиш мақсадида уларнинг манзилларни ўзгартиришини ниқобланишини талаб этади. Ушбу ҳолатларда тадқиқот объектининг уйдирма номларидан фойдаланиш мумкин, кўрсаткич ва маълумотларни бироз тузатиш мумкин, улар уйдирма бўлмаслиги керак, чунки вазиятнинг кўриниш тафсилоти тубдан ўзгариб ҳақиқатдан фарқ қилиши мумкин.
Масалан, даромад ҳажми ва харожатнинг ҳисобий кўрсаткичи сунъий оширилса, ташкилотда маълум ҳаракатлар учун қандайдир заҳира мавжудлиги ҳақида хулоса қилиш мумкин бўлади, аммо ҳақиқатда буни бажариб бўлмайди. Кейс муаллифи, вазият тарихини ўрганишни таклиф этиши мумкин, яъни ушбу вазият қўйилган ўқув мақсадлари талабларига мос келиши керак.
Кейс матни ва унга қўйиладиган саволларини техник тузиш. - Ҳақиқий вазиятларнинг тафсилотидан ташқари, изчиллик билан ҳақиқатга яқин вазиятни тасвирлаш тажрибасига эга бўлган муаллифнинг ижодий ҳаёти асосида ҳам вазиятни ифодалаш мумкин. Аммо, кўпчилик ҳолларда бундай кейслар таҳсил олувчиларга ёқмайди, улар ҳақиқий, чуқур маънога эга бўлган, аниқ ва тўлиқ ахборотларни талаб этадилар. Улар энг аввало ҳақиқий вазиятга ўзларининг фойдали ва бу жараёнларга тегишли эканлигини ҳис этишни хоҳлайдилар, ўз билим ва малакасидан фойдаланиш имкониятига эга бўладилар.
Кейс усулни қўллаш билан машқлар бажаришни фарқлай олиш керак. Машқларни бажариш юзаки тафсилоти ҳақиқий ёки уйдирма бўлган воқеани эслатиши мумкин. Аммо, машқни бажариш мақсади билан кейс-стади тадқиқотлари турлидир. Математик кўринишдаги мисол, масала, машқлар таҳсил олувчиларни махсус концепция, техника ёки принципни қўллашни ўрганиш учун материал ҳисобланадилар. Вазият эса, таҳсил олувчиларга кенг қамровли малакаларни эгаллашга ёрдам бериш учун қўлланилади. Машқ ёки масалани бажаришда битта ечим ва бу ечимнинг битта йўли мавжуд бўлади, вазиятда эса жуда кўп ечим ва ечимнинг муқобил йўлчалари мавжуддир.
Вазиятни шундай ифодалаш мумкинки у таҳсил олувчиларга махсус аналитик усулни қўллаш ёки муаммога махсус усул билан яқинлашиш имкониятини яратсин. Кейс усулнинг асосий вазифаси – бу таҳсил олувчиларни таркиблаштирилмаган муаммолар мажмуасини ечишни ўргатишдан иборат, ушбу турдаги муаммоларни муайян аналитик усул ёки йўл билан ечиб бўлмаслиги аниқ. Шунинг учун, ўқитувчи таҳсил олувчи олдига аниқ вазифа қўйиши лозим: ёки масалани ечиш ёки кейс-стадини бажариш. Бунинг учун берилган топшириқ бўйича ўқитувчи таҳсил олувчининг нуқтаи назари билан ўзиникини солиштиради ва зарурият бўлса, таҳсил олувчи тушунчасига тузатиш киритади.
Вазиятлар “жонсиз”, “жонли” ёки қандайдир ўртача бўлиши мумкин. “Жонсиз” вазиятда, вазиятнинг барча ахбороти таҳсил олувчиларга таҳлилнинг бошида тақдим этилади. Вазият тирик бўлиши учун, ахборт вазият ўзгариши билан қўшимча берилиб борилади, яъни вазиятни тўла ўрганиш давомида қандайдир маълумотлар берилади. Бу эса вазиятни ҳақиқий ўзгариб боришини таъминлайди. Баъзи кейс-стадиларда бир ташкилотнинг ўзида, бир вақтнинг ўзида пайдо бўлган муаммолар, вазиятларнинг турлича талқини тақдим этилиши мумкин. Бундай ҳолатларда таҳсил олувчиларда мазкур ташкилот ва унинг муаммолари ҳақида маълумот тўплаб, ўзларининг жуда мураккаб жавоблари ва ечимларини ишлаб чиқишга имконият яратилади.
Вазиятнинг “жонли” шакли икки турли бўлиши мумкин. Биринчи турда, ташкилот аъзоси мавжуд вазиятни умумий тарзда ифода этади. Ташкилотдаги аниқ ҳолат ва унинг муаммоларини аниқ тассавур этиш учун, таҳсил олувчилар ўқитувчига бир неча қўшимча саволлар беришлари зарур бўлади. Табиийки, бундай кейсларнинг ҳар бири, уларнинг кўрилиш вақти ва жойига кўра фарқ этади. Иккинчи тури, оддий кейс – усулдагидек, вазиятни оддий ёзма тафсилот кўринишида тақдим этади. Таҳсил олувчиларда ҳақиқий вазиятга жалб этилиш учун, фақат ўзларига фойдали ахборотларни тўплаш имконияти берилади. Ушбу турли “жонли” вазият, ўрганишнинг бошқа усули – лойиҳалашга яқинлашади. Уларнинг асосий фарқи ташкилот ва таҳсил олувчи ўртасидаги муносабатнинг характеридадир. Лойиҳалаш одатда ташкилот аъзоларига фаолият режасини таклиф этувчи таҳсил олувчилар гуруҳини жалб этади. “Жонли” вазият, асосан ташкилотдан ахборот манбаси сифатида фойдаланишга имкон бериши мумкин. Таҳсил олувчиларнинг қизиқиши ошгани сари таълим имконияти ошиб боради. Бундан ташқари, бу таҳсил олувчиларда ахборотни излаш, олиш ва баҳолаш кўникмаларига эга бўлиш имкониятларини яратади. “Жонли” вазиятлар, уларни тадқиқ этишнинг юқори даражадаги малакаларини талаб этадилар, бундай малакага эса қуйи курс таҳсил олувчилари эга бўлмайдилар. Кўпчилик ўқитувчилар ушбу турли вазият йўриқномасини анъанавий кейс – курс ва лойиҳалаш орасидаги кўприк сифатида фойдаланадилар.