Zahiriddin muxammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti toirjanov elyor isaqovich

6.2. 
Yoshga oid gimnastika mashg’ulotlarini o’tkazish. 
Yosh xususiyatlari 
Uzoq  umr  ko’rish  uchun  bir  qator  omillar:  xalqning 
lurmush  sharoitining  to’xtovsiz  o’sib  borishi,  tibbiy  xizmatning 
yaxshilanishi 
va 
shuningdek, 
sog’lomlashtirish-gigiyenik 
masalalarni  hal  qilish  uchun  jismoniy  tarbiya  va  sport,  ayniqsa, 
gimnastika vositalaridan foydalanish muhim hisoblanadi. 
Gimnastikaning  qo’llanilish  samaradorligi  va  maqsadga 
muvo-  fiqligi  uning  usuliy  xususiyatlaridan  kelib  chiqadi, 
Organizmga  har  tomonlama,  tanlab  ta’sir  ko’rsatadigan 
mashqlarning  turli-tumanligi,  shug’ullanuvchilarning  yoshi  va 
tayyorgarligidan  qat’i  nazar,  mashqlarni  tanlash  va  yuldamani 
aniqroq boshqarish imkonini beradi. 
Gimnastika  mashg’ulotlarining  mazmuni  va  usulini 
tanlash  uchun,  shug’ullanuvchilarning  yosh  xususiyatlarini 
yaxshi  bilish  zamr.  Organizmning  barcha  organ  va  tizimlari 
keksayadi 
va 
ijtimoiy 
muhit, 
moddiy-maishiy, 
shaxsiy 
xususiyatlarga hamda boshqa omillarga bog’liqdir. Organizmning 
keksayishi  tabiiy  jarayondir,  u  odam  asabining,  fiziologik 
funksiyalarining qayta tiklanishi  va shuningdek, odam organizmi 
morfologiyasi  va  asab  harakatlantimvchi  markaz-  larining 
o’zgarishi bilan bog’liqdir. 

---

93 
 
Harakat 
funksiyalarining 
psixologik 
funksiyalarga 
nisbatan  ko’proq  zaiflanishi  tibbiy  izlanishlarda  isbotlangan. 
Biroq,  uzoq  vaqt  ruhiy  jarohat  bilan  bog’liq  boigan  aqliy 
jarayonlar  o’rta,  ayniqsa,  keksa  hamda  katta  yoshda  yurak-qon 
tomiri  tizimlari  (gipertoniya,  infarkt-miokard,  ateroskleroz  va 
boshq.)  kasalliklariga  olib  keluvchi  asosiy  sabablardan  bin 
bo’lishi mumkin. 
Fiziologik  va  patologik  keksalik  bir-biridan  farq  qiladi. 
Fiziologik  keksalikda  organizmning  funksiyalari  asta-sekin 
(toiqinsimon)  pasayib  boradi,  ammo  ularning  sifati  ko’p 
o’zgarmaydi.  Patologik  keksalik  -  turli  kasallildarga  ko’ra 
to’qimalarning  shakli,  tuzilishigina  o’zgarmasdan,  balki 
kimyoviy  tuzilishi  ham  o’zgaradi.  Modda  almashinuvining 
buzilishi  natijasida  to’qimalar  yerniriladi,  bu  esa  bir  butun 
organizmning  tashqi  muhitga  boigan  qarshilik  koisatish 
faoliyatining  pasayishiga  olib  keladi.  Oliy  asab  tarmoqlarining 
faoliyati 
ham 
o’zgaradi. 
Bosh 
miya 
qobiglning 
qo’zg’aluvchanligi  pasayadi,  asab  tizimida  sodir  bo’ladigan 
jarayonlarning  hara-  katchanligi  va  kuchi  kamayadi,  shartli 
reflekslarning hosil bo’lishi va mustahkamlanishi yomonlashadi. 
60-70  yoshda  yurakning  hajmi  kattalashadi.  Qon  tomiri 
devorlarining o’zgarishi natijasida qon oqish tezligi sekinlashadi, 
bu 
esa, 
o’z 
navbatida, 
to’qimalarning 
oziqlanishini 
yomonlashtiradi  (E.M.  Gelshteynning  fikricha,  50-60  yoshdagi 
70-80  foiz  kishilarda  va  80  yoshga  borib  esa  hammada 
ateroskleroz paydo bo’ladi). 
Shu  bilan  birga,  doimiy  jismoniy  mashq  va  sport 
(yugurish)  bilan  shug’ullanuvchi  katta  yoshdagi  kishilarda  esa 
ateroskleroz jarayonlari sekinlashadi. 
Yosh  ulg’ayishi  bilan  mushaklarning  egiluvchanligi 
susayadi, hajmi kamayadi, 60-70  yoshda  mushaklarning og’irligi 
tana  og’irligining  20-25  foizini  tashkil  qiladi.  Mushak 

---

94 
 
to’qimasining tarkibi o’zgarishi sababli uning qisqarish qobiliyati 
yomonlashadi, 
kuch, 
tezlik, 
chidamlilik, 
chaqqonlik 
va 
egiluvchanlik jismoniy sifatlari ning ko’rsatkichlari pasayadi. 
Distrofiya xarakteridagi hodisalar sababli tayanch-harakat 
apparatining  mobilligi  o’zgaradi,  mushaklarning  egiluvchanligi, 
bo’g’inlarning  harakatchanligi  kamayadi,  suyaklarning  mo’rtligi 
oshadi.  Bu  qomatning  bukchayishiga  olib  keladi,  bu  esa,  o’z 
navbatida,  nafas  olish,  qon  aylanish  organlarining  faoliyatiga 
salbiy  ta’sir  qiladi.  Nafas  olish  mushaklarining  kichrayishi  va 
zaiflanishi sababli o’pkaning tiriklik sig’imi kamayadi.  Natijada, 
katta  yoshdagi  kishilarda  nafas  olish  ancha  tezlashadi,  chuqur 
bo’lmaydi,  aritmik  boMadi.  Gimnastika  mashg’ulotlarini  tashkil 
qilishda va o’tishda ushbu o’zgarishlarni hisobga olish lozim.