Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

O’rin olish reaksiyalari. Galogenarenlar nitrolash sulfolash, galogenlash reaksiyalariga kirishadi. Reaksiyalarning tezliklari benzolning yuqoridagi kabi reaksiyalari tezliklariga yaqin. Bunday reaksiyalarda galogen atomlari elektrodonor xossalarini namoyon qiladi va reaksiyaga kirishayotgan o’rinbosarlarni o- va p- holatlarga yo’naltiradi.






Azra-xlortoluolga yuqori haroratda ishqor ta ’sir etilganda ikki xil izomer hosil bo‘ladi:



Aminlash reaksiyasi paytida esa faqatginabir xil izomer hosil b o ‘ladi:

o -xloranizol


MUHIM VAKILLARI
Xlorbenzol-o’ziga xos hidli rangsiz suyuqlik. Suv bilan tarkibida 71,6 % xlorbenzol tutuvchi, 90,2 ^oC da qaynaydigan azeotrop aralashma hosil qiladi. Sanoatda benzolni 75-85 ^oC da temir qirindisi ishtirokida xlorlab olinadi. Xlorbenzol sanoatda ko’p miqdorda olinadi va fenol, anilin, DDT ishlab chiqarishda oraliq modda sifatida ishlatiladi. Para-dixlorbenzol qishloq xo’jaligi zararkunandalari — qurt-qumursqalarni yo’qotishda va kuyaga qarshi ishlatiladi.
Benzol xlorid atir-upachilik sanoati uchun xom ashyo hisoblanadigan benzil spirt ishlab chiqarishda oraliq modda bo’lib xizmat qiladi
Dixlordifeniltrixlormetilmetan (1,1,1-trixlor-2,2-bis(4’-xlorfenil)etan, DDT)- 108-109 ^oC da suyuqlanadigan rangsiz kristall modda. DDT xlorbenzol va trixlorsirka aldegidi (xloral) dan olinadi.
.

DDT kuchli universal insektitsid bo’lganligi uchun qishloq xo’jaligida zararkunanda hasharotlarga qarshi vosita sifatida ishlatilgan. Biroq keyingi paytda DDT ning tuproqda, o’simliklar, hayvonlar va odam organizmida to’planishi va surunkali zaharlanishlarga sabab bo’lganligi bois ushbu birikmadan foydalanish dunyoning ko’plab mamlakatlarida ta’qiqlangan.

XULOSA
Men ushbu kurs ishni tayyorlash quyidagi xulosaga kelindi:

1. 
   Men ushbu kurs ishni tayyorlash mobaynida 9 ta adabiyotdan hamda bir qancha internet saytlaridan foydalanib “Aromatik uglevodorodlarni galogenli hosilalarining olinishi va xossalari” ni o’raganib chiqdim.
   
2. 
   Kurs ishini tayyorlash mobaynida aromatik uglevodorodlarni galogenli hosilalarini nomlanishini va bir qancha olinish usullarini o’rgandim. Masalan, arenlarni xlor bilan ta’sirlashuvi ozroq miqdor katalizator ( FeCl₃ boshqa Lyuis kislotalari ) ishtirokida juda oson boradi
   
3. 
   Aromatik uglevodorodlarni galogenli hosilalarini fizik va kimyoviy xossalari o’ziga hos misol uchun galogenarenlarning nukleofil reaagentlar bilan reaksiyalari doim qiyin boradi, bunday reaksiyalar uchun kuchliroq sharoit talab qilinadi, lekin reaksiya davomida yonaki reaksiyalar ham kuzatish mumkin.
   
4. 
   Bundan tashqari aromatik uglevodorodlarning galogenli birikmalarining muhim vakillari va ularning ishlatilish sohalarini o’rgandim. Misol uchun aromatik uglevodorodlarning galogenli hosilasi bo’lmish xlorbenzol sanoatda ko’p miqdorda olinadi va fenol, anilin, DDT ishlab chiqarishda oraliq modda sifatida ishlatiladi. Para-dixlorbenzol qishloq xo’jaligi zararkunandalari — qurt-qumursqalarni yo’qotishda va kuyaga qarshi ishlatiladi. Benzol xlorid atir-upachilik sanoati uchun xom ashyo hisoblanadigan benzil spirt ishlab chiqarishda oraliq modda bo’lib xizmat qiladi..
   

FOYDA LANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.

1. 
   I.R.Asqarov, Y.T.Isayev, A.G’.Mahsumov, Sh.M.Qirg’izov. Organik kimyo. T.: G’.G’ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi. 2012.
   
2. 
   M.M.Abdulxayeva, O’.M.Mardonov. Kimyo. T.: O’zbekiston nashriyoti, 2002.
   
3. 
   I.A.Toshev, R.I.Ismoilov va boshqalar. Organik kimyo. T.: G’ofur G’ulom nashriyoti, 2004.
   
4. 
   A.Abdusamatov va boshqalar “Organik kimyo” Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik. T.: O’qituvchi nashriyoti 2004.
   
5. 
   Z.Sobirov. Organik kimyo. T.: Aloqachi nashriyoti, 2005.
   
6. 
   A.Abdusamatov. Organik kimyo. T.: Talqin nashriyoti, 2005.
   
7. 
   B.V.Umarov. Organik kimyo. T.: Iqtisod-moliya nashriyoti, 2007.
   
8. 
   M.Hasanov, A.Sottiqulov. Organik kimyo. T.: O’qituvchi nashriyoti 2007.
   
9. 
   R.A.Shoymardonov. Organik kimyo. T.: O’qituvchi nashriyoti, 2008.
   

Internet saytlari

10. 
    Internet ma’lumotlari: www.ziyonet.uz
    
11. 
    Internet ma’lumotlari: www.google.ru
    
12. 
    Internet ma’lumotlari: www.wapos.uz
    
13. 
    Internet ma’lumotlari: www.o’qituvchi.uz