Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

Qo’zg’alishni sinapslardan o’tishi. Qo’zg’alishlar bir nerv hujayrasidan ikkinchi nerv hujayrasiga qarab faqat bir yo’nalishda o’tkaziladi: neyronning bir aksonidan hujayra tanasiga va neyronning boshqa dendritlariga o’tadi.

Ko’pchilik neyronlarning aksonlari boshqa nerv hujayralariga kelib shoxlanadi va shu hujayralarning tanasida va ularning dendritlarida o’zlarining juda ko’plab uchlarini hosil qiladi. Bunday kontaktlarning joylari sinapslar deb ataladi. Aksonlarning uchlari muskul tolalarida ham, bez hujayralarida ham hosil bo’ladi. Bitta neyron tanasida 100 ta va undan ham ko’p, bitta neyronning dendritlarida esa bir necha mingta bo’ladi. Bitta nerv tolasi ko’plab nerv hujayralarida 1000 tagacha sinapslar hosil qilishi mumkin.

Sinapslar murakkab tuzilishga ega. U ikkita-sinapsoldi va sinapsorti membranalaridan hosil bo’lib, ularning orasida sinaps bo’shlig’i mavjud. Sinapsning sinapsoldi qismi nerv uchlarida joylashgan bo’ladi. Nerv uchlari markaziy asab tizimida tugmacha, tikancha yoki toshmachalar shaklida bo’ladi. Har bir sinaptik tugmacha sinapsoldi membranasi bilan qoplangan bo’ladi. Sinapsosti membranasi neyronning tanasida yoki dendritlarda joylashgan bo’lib, ularga nerv impulslari o’tkaziladi. Sinapsoldi joyida ko’plab mitoxondriylar jamlangan bo’ladi.

Sinapslar orkali qo’zg’alish kimyoviy yo’l bilan sinaptik toshmalarda saqlanuvchi sinaptik pufakchalar maxsus moddalar –oraliq yoki mediatorlar yordamida o’tkaziladi. Turli sinapslarda turli mediatorlar ishlab chiqiladi: asetilxolin, adrenalin yoki noradrenalin ko’proq ishlab chiqiladi.