Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

9.3. Eritrositlar.
Eritrositlarning shakli va miqdori. Odamlar va juda ko’pchilik sut emizuvchilarda eritrositlar yoki qizil qon tanachalari ikki tomoni botiq yadrosiz hujayralar shaklida bo’ladi. Ular juda elastik va kapillyarlarning tor yo’lkalari bo’ylab o’tishiga yordamlashadi. Eritrositlarning diametri odamlarda 7-8 mk, qalinligi esa 2-2,5 mk.tashkil etadi. Yadroning bo’lmasligi va ikki tomoni botiq linzaga ega bo’lish (ikki tomoni botiq linzaning yuzasi 1,6 martaga shar yuzasidan kattadir) eritrositlarning yuzasini kengaytiradi va eritrosit ichiga tez va bir xildagi kislorodni diffuziyalanishini tezlashtiradi.

Odamlar va hayvonlarning yosh eritrositlarida yadrolar bo’ladi. Eritrositlarning yetilish davrida ularning yadrosi yo’qoladi.

Odamlarning barcha eritrositlarining umumiy yuzasi 3000 m² ni tashkil etadi bu esa uning tanasining yuzasidan 1500 marta kattadir.

Odamlar qonidagi barcha eritrositlarning umumiy miqdori juda katta, U planetamizdagi aholining umumiy sonidan 10 ming marta ko’pdir. Agar odamlar eritrositlarini bir qator qilib qo’ysak uzunligi 150000 km bo’lgan zanjir hosil bo’ladi: agar eritrositlarni bir-birini ustiga qo’ysak, unda yer shari ekvatoridan uzun bo’lgan pillapoya (zina) hosil bo’ladi (50000-60000 km).

Odamlarning 1 mm³ qonida 4 dan 5 mln gacha eritrositlar saqlanadi (ayollarda 4-4,5 mln, erkaklarda esa -4,5-5,0 mln),eritrositlarning miqdori qat’iy ravishda doimiy emas. Uning miqdori odamlar yuqori balandlikka chiqqanda va jismoniy ish bajarganda kislorod yetishmasligi tufayli keskin ortishi mumkin.

Yuqori tog’ sharoitida yashovchi odamlarda, dengiz bo’yida yashovchi odamlarga nisbatan eritrositlar miqdori 30 % ga ortiq bo’ladi. Tekislik rayonlardan yuqori tog’ sharoitiga o’tgan paytlarda eritrositlar miqdori ortadi. Organizmning kislorodga bo’lgan talabi pasayganida qon tarkibidagi eritrositlar miqdori ham kamayadi. Yosh o’zgarishi bilan 1mm³ qon tarkibidagi eritrositlar miqdori ham o’zgara boradi.

5-jadval