Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

Koordinasiya haqida tushuncha. Organizmdagi barcha organlar va tizimlarning faoliyati kelishilgan holda bajariladi. Tashqi va ichki muhit ta’sirotlariga organizm bir butun-yaxlit holda reaksiya qiladi. Organizmning turli tizimlari faoliyatining bir butun holda birlashishi (integrasiya) va muhitni turli sharoitlariga organizmni moslashishiga olib keluvchi o’zaro aloqasi, kelishishi (koordinasiya) markaziy asab tizimi faoliyati bilan bog’liq.

Umumiy oxirgi yo’l tamoyili. Markaziy asab tizimining koordinasiyalovchi faoliyatining morfologik asosi bo’lib umumiy oxirgi yo’l hisoblanadi. Qo’zg’alishni markaziy asab tizimiga olib boruvchi markazga intiluvchi nerv tolalari (afferent), organizmda efferent neyronlarga (markazdan qochuvchi) nisbatan qariyib 5 martaga ko’pdir.

Markazga intiluvchi tolalar bilan markazdan qochuvchi tolalar orasidagi bunday nisbatni Sherrington chizma ravishda katta qabul qiluvchi teshikcha va tor-chiquvchi teshikga ega bo’lgan voronka shaklida tushuntirib berdi. Katta qabul qiluvchi teshikdan nerv impulsari asab tizimi markaziga tushsa, qo’zg’alishlar effektorga uncha ko’p bo’lmagan miqdorda yetib boradi. Bunday holatda bitta markazga intiluvchi neyronga ega bo’lgan yo’lda turli reseptor zonalardan juda ko’plab impulslar uchraydi. «Umumiy oxirgi yo’l» uchun o’ziga xos kurash yuzaga keladi. Markaziy asab tizimida va uning o’sha paytdagi funksional holati markazga kelgan katta miqdordagi nerv impulslaridan qaysisi oxirgi umumiy yo’lga ega bo’lishini aniqlab beradi.