Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Rivojlantiruvchi:

  mavzuning  ta’limiy  va  tarbiyaviy  o‘quv 

maqsadlari  asosida talaba shaxsini rivojlantirish.

Tayanch  tushunchalar: 

yoshlik,  o‘rta  yetuklik,  yetuklik  bos- 

qichlari,  mezonlari.

18.1.  Yetuklik psixologik bosqich  sifatida

Yetuklik  ontogenezdagi  nisbatan  uzoq  davom  etadigan  davr- 

lardan biridir.  Odatda yetuklikning uch bosqichi ajratiladi:

— ilk yetuklik (yoshlik);

— o‘rta yetuklik;

— yetuklik  (qarilik va keksayish).

412

---

Yetuklik  tushunchasi  va  yetuklikka  erishish  mezonlari. 

Rivoj­

lanish jarayonining  ko‘p  qirraliligini  hisobga  olgan  holda  yetuk- 

likning  ko‘pgina belgilarini ajratish mumkin1:

— jismoniy  o‘sish  bilan  kamroq,  ko'proq  kognitiv  takomilla- 

shish bilan boglangan rivojlanishning yangi xarakteri;

— yangi  sharoitlarga  muvaffaqiyatli  moslashish,  qarama-qar- 

shilik  va  qiyinchiliklarni  ijobiy  hal  qilish,  vaziyatga  tez  mosla­

shish;

— tobelikni  bartaraf etish  va  boshqalar va  o‘zi  uchun  mas’u- 

liyatni his  qilish;

— xarakterning  ayrim  xislatlari  (qat’iylik,  umidvorlik,  vijdon- 

lilik,  hamdardlik bildirish va boshqalar).

«Kattalik»  va  «yetuklik»  tushunchalari  aynan  bir  xil  tu- 

shunchalar  emas.  Yetuklik  —  hayot  faoliyatining  eng  ijtimoiy 

faol  va  mahsuldor  davridir,  u  kattalikning  shunday  davriki,  un­

da  shaxs  va  intellekt  rivojlanishining  eng  yuksak  darajasiga  eri- 

shiladi.  Qadimgi  greklar  bu  yoshni  va  ruh  holatini  «акте»  deb 

atashgan,  «cho‘qqi»,  oliy  bosqich,  gullagan  davr  degan  ma’no- 

larni  anglatadi.

Gumanistik psixologiyada (A.Maslou,  G.Olport,  K.Rodjers va 

b.)  yetuk  shaxsning  o‘z-o‘zini  namoyon  qilishi  jarayoniga  katta 

ahamiyat  berilgan.  Maslouning  fikricha,  o‘z-o‘zini  namoyon  qi­

ladigan shaxslar elementar ehtiyojlarini qondirish bilan chegarala- 

nib  qolmaydi,  haqiqat,  go‘zallik,  yaxshilik  kabi  oliy  qadriyatlar- 

ga intiladi.  Ular o‘z faoliyatlarida yuksak cho‘qqilarga intiladilar. 

0

‘z-o‘zini  namoyon  qilish uchun  o‘z ustida tinmay  ishlashni ta­

lab  qiladigan jarayondir.

G.Olportning ta’kidlashicha, shaxsning yetukligi motivatsiyasi- 

ning  funksional  avtonomligi  bilan belgilanadi.  Olportning  fikri­

cha,  o‘z-o‘zini  namoyon  qiladigan  shaxs  quyidagi xislatlarga  ega 

bo'ladi:

A)  tashqi dunyoga qiziqish,  Men hissi kengaygan;