Z. T. Karabayeva

10.9-rasm.  Tamaki  tutunidagi  siydik  pufagida  saraton  chaqiradigan  aromatik 
aminlar. 
 
Tamaki    xavfining    bu  foydali  molekular  olchov  qurilmasi  siydik  pufagi 
raki    yoki    jigar    rakiga    bo‘lgan    shubhalilik  (masalan,  turli  xil  N-asetil  trans-
feraza  genoturlariga  ega  bo‘lgan  “sekin”  qarama-qarshi  “tez”  asetilatorlarda 
o‘sma  xavflarining  qiyoslamalari)  da  genetik  muhitning  ta’siri  haqidagi 
izlanishlarga  o‘z  hissasini  qo‘shdi. 
4-ABP  biofaollashishiga  asosiy  yo‘nalish  N-gidrosid  yoki  gidroksil  amin 
metabolitini  shakllantirish  uchun  ekosiklik  boshlang‘ich  aminning  CYP1A1-
katalizlangan  gidroksilatsiyasi  bilan  boshlanadi  (10.10-rasm).  Bu  metabolitlar 
proteinlar  bilan  ba’zi  darajalarga  ta’sir  ko‘rsatadi  biroq,  odatda,  DNK  bilan 
chegaralangan  reaktivlik  namoyish  etadi:  natijada,  qo‘shimcha  metabolik  ishlov 
berish    jarayoni    so‘nggi    mutagenik  turlarni  shakllantirishi  soraladi.  Natijada 
kelib  chiqqan  N-gidrosid  metabolit  o‘zlarining  kanserogenlik  darajalarining 
muhimligiga  ko‘ra  farq  qiladigan  bir  necha  bog‘lanishli  reaksiyalardan  birini 
boshdan    kechirishi    mumkin:    N-asetil    tomonidan    N-asetilatsiya  transferazasi 
N-gidrosid metabolitining  zaharsizlanishiga erishishi mumkin bo‘lgan bir paytda, 
asetat,  sulfonat  yoki  glisuronik  kislota  bilan  O-kombinatsiya  barchasi 
biofaollashish  bosqichlarini  aks  ettiradi.  Biroq,  asetat  va  sulfonat  O-kombi-

---

 
 
271 
 
natsiyalarining yarmiga qisqarish vaqti shuni ta’kidlaydiki, bu turlar asosan, kelib 
chiqish  to‘qimasida  ziyonlarga  sabab  bo‘ladi:  faqatgina  O-glusuronid  birikma 
tana  bo‘ylab  aylanish  va  buyraklar  tomonidan  so‘nggi  chiqarishni  boshdan 
kechirish uchun jigardan chiqarib yuborilishdan omon qoladi.