Z. T. Karabayeva

9.4-rasm.  Atsetaldegidning  ekzosiklik  birlamchi  amin  guanin  bilan  (N
2 
da) 
reaksiyasi  tabiiy  sharoitda  yoki  probirkadagi  N
2
  etildeoksiguanoz  (  N
2
-etil-dGuo) 
da  beqaror  adduktning  kelib  chiqishiga  sababchi  bo‘ladi.  N
2
-etil-dGuo-  alkogol 
bilan  bog‘liq  genetik  zararning  foydali  biomarkeridir. 
 
N
2
-etil-dGuo  moddasi  oxir  oqibatda  siydik  yo‘li  orqali  chiqib  ketishiga 
qaramasdan,  bu  addukt  peshob  tarkibiga  nisbatan  to‘qimalardan  olingan  DNK 
namunalarida  yaxshroq  kuzatiladi:  N
2
-etil-dGuo  testeroldan  olingan  peshobda 
aniqlanganligi  sababli,  alkogol  bilan  bog‘liq  genetik  zararining  siydik  biomarkeri 
sifatidagi foydasini aniq belgilash qiyin masaladir. 
To‘qimalardagi  atsetaldegiddan  olingan  N
2
-etil-dG    va    boshqa  adductlar-
ning  hosil  bo‘lishi  alkogol  iste’molchilaridagi  saraton  patogenezida  rivojlanish 
genlari  regulyatorining  mutatsiya  induksiyasida  ishtirok  etadi.  N
2
-etil-dGuo  ning 
mutagenligi  addukt  virus  vektorida  joylashgan  lokal  mutagen  strategiyasi 
qo‘llanilgan  vaziyatda  inson  hujayralarida    ko‘p    marta  tekshiruvlardan  o‘tkazil-
gan.  Bu  kuzatuvlar  bu  adduktning  yaqqol  mutagenlik  xususiyatlarini  ochib 
bermagan  bo‘lsa  ham,  u  DNK  polimerazi  tomonidan  DNK  ko‘payishini  qattiq 
to‘sqinlikka  duchor  qildi.  Bu  xususiyatlar  etanol  ta’siriga  uchragan  hujayralar 
tarkibidagi  o‘zgarishlar  mutatsiyasi  induksiyasida  vosita  bo‘lishi  mumkin.    DNK 
adduktlarini  hosil  qilish  bilan  birga,  atsetaldegid  ko‘rilgan  zararlarni  qoplash 
jarayonida  mutatsiyaga  sabab  bo‘luvchi  DNK  birikmalarini  hosil  qiladi.  Bir-  biri 
bilan  kesishadigan  bunday  aloqalar,  spirtli  ichimliklarda  zarar  ko‘rgan  hujayra-

---

 
 
225 
 
larda  kuzatiladigan  “makroskopik”  xromosomal  chalkashliklar  va  xromatidlar 
almashinuvining  natijasi bo‘lishi mumkin.  
Bu  genetik  makroelementlar  induksiyasi  uchun  muhim  bo‘lgan  atsetalde-
gidning  yuqori  konsentratsiyasi  surunkali  ravishda  alkogol  iste’mol  qiladigan 
ichuvchilarga juda ahamiyatli ekanligini ko‘zda tutadi. Alkogol intoksikatsiyasida 
atsetaldegid  genetikaga  zarar  yetkazuvchi  asosiy  manba  bo‘lishiga  qaramay, 
iste’molchining    jigaridagi    proteom    modifikatsiyasining  ko‘plab    turli  yo‘llari 
ham  DNK  zararlanishiga  olib    keladi.  Buni  9.3-rasmda  ham  kuzatish  mumkin. 
DNK  oksidlanishi  moddalari,  lipid  peroksid  DNK  adduktlari  va  gidroksietil 
radikallaridan  hosil  bo‘lgan  modifik  asoslar  –  bularning  barchasi  alkogol 
iste’molchisining  jigarida  sodir  bo‘ladigan  genetik  salbiy  o‘zgarishlarda  o‘z 
hissasini  qo‘shadi.