Z. T. Karabayeva

10.7.   Toksigenomik  javob  reaksiyalari 
 
Tamaki  tutunining  to‘yingan  kimyoviy  murakkabligi  shuni  ta’kidlay-     
diki,  tamakining  zaharki  samaralari  namoyondasi  sifatida  yagona  bir  gendagi 
mutatsiya  singari  hujayraviy  javob  reaksiyalarining  cheklangan  soniga  tayanish 
anchagina qaltis hisoblanadi. Yuzlab, minglab mRNA transkriptsiyalari, miRNA 
lar,  proteinlar  yoki  sitokinlar  va  kimyoviy  turlarning  turli  xil  guruh  platfor-
malarini  qo‘llash  orqali  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  ravishda  ko‘rsatib  berilishiga  imkon 
yaratib  beruvchi  bir  qancha  texnologiyalarning  mavjudligi  tamaki  tutuni  singari 
yuqori    darajada  murakkab  kimyoviy  aralashmalarning  toksikologik  bahola-
nishiga  ideal  ravishda  mos  tushadi.  Transkriptoma  tartibi  singari  yangi  texnolo-
giyalar  ham  kodlash,  ham  kodlamaslik  transkriptsiyalari olchovini  yoqlash  bilan 
tamaki  tutuniga  bo‘lgan  murakkab  hujayra  javob  reaksiyalariga  chuqur  kirib 
borishi mumkin. 
Guruhlarga  asoslanilgan    yo‘nalishlar    an’anaviy  metodologiyalarni  qo‘l-
lash    orqali    javob    topib  bo‘lmaydigan  savollar  bilan  shug‘ullanish,  ular  ustida 
ishlashga  imkoniyat  yarata  oladi.  Misol  uchun,  yaqinda  mikroguruhlar  sichqon 
o‘pkasi  epiteliy  hujayralarida  turli  xil  sigaret  brendlaridan  chiqqan  tutunga  
transkriptiv    javob    reaksiyalarining  dozaga  bog‘liqligi  tadqiqotini  qo‘llab-
quvvatladi.  Bu  izlanishlar  shuni  ko‘rsatdiki,  tamaki  tutunidan  kelib  chiqqan  gen 
disregulyatsiyasi namunalari  antioksidant  himoya  yo‘laklarining  yuqori nazorati, 
hujayra o‘sishining oshishi va yot modda metabolizmi genlari (masalan, CYP lar) 

---

 
 
279 
 
ning kengaygan ko‘rinishi kabilarni o‘z ichiga oluvchi kompensatorlik  o‘zgarish-
lari    ta’siri    ostida    bo‘lgan  past  dozadagi  samaralari  bilan  dozasiga  javob 
reaksiyasini qaytaradi. Tutun ajratmalari yuqori konsentratsiyasi bilan birgalikda 
transkriptiv  javob  reaksiyalariga  hujayralar  o‘limining  faollashishi,  hujayra 
siklining  to‘xtashi,  faollashtirilgan  DNK  ning  tuzatish  va  zarar  yetkazish  javob 
signallarining ta’siri yuqori bo‘ladi.  
Gen  mikroguruhlari,  shuningdek,  tamaki  tutuni  xavfi  ostiga  qo‘yilgan 
kemiruvchilar va chekuvchi  kishilardan yoki autopsiya yoki biopsiya namunalari 
sifatida  yig‘ilgan  to‘qima  namunalarini  o‘z    ichiga  qamrab  oladigan  anchagina 
murakkab  bo‘lgan  xavfli  holatlar  ostida  tamaki  chekishning  samaralari  haqidagi 
tadqiqotlarga ham  o‘z  hissasini  qo‘shdi.  Bu  mikroguruh  yo‘nalishlarining  tushib 
borayotgan  bahosi  va  oshib  ketayotgan  mavjudligi  ham  faol  kashandalardan 
olingan  hujayralardagi  transkript  profillarini  tahlil  qilishda  bu  yo‘nalishlardan 
foydalanishni  qo‘llab-quvvatlamoqda.  Kashandalarning  og‘iz  boshlig‘idan 
olingan  hujayralardagi  genlarning  ko‘rinishidagi  o‘zgarishlar  haqidagi  so‘nggi 
tadqiqotlar chekuvchilarda farmatsiologik  yoki parhez yo‘li bilan tuzatishlarning 
ta’sirini ko‘rsatadigan boimarkerlarning tasdiqlanishini va’da  qiladi.