Z. T. Karabayeva

9.2-rasm.    Etanol  metabolizmi  turli  oraliq  reaktiv  mahsulotlar  hosil  bo‘lishiga 
sabab bo‘ladi, ular esa o‘z navbatida asosiy beshta yo‘l orqali  jigar proteomasiga 
zarar  yetkazadi.  Rasmdagi  raqamlar  matnda  muhokama  qilinadigan  har  bir 
yo‘lning  ketma-ketligini  anglatadi. 
 
1.    Oqsil    adduktlar.    Spirtli  ichimliklar  ta’siridagi  metabolizmda,  oqsillar 
zaharlanishi  kamida  beshta  yo‘l  orqali  sodir  bo‘lishi  kuzatiladi,  bunda  surunkali 
alkogol  iste’molchisining  jigari  proteomi  oqsil  modifikatsiyalarining  haqiqiy 
“kimyoviy ozuqasi” hisoblanadi  (9.3-rasm). 
Zamonaviy  texnologiya  sohasidagi  cheklashlar  sabab,  oqsil  adduktlari 
spektrini alkogol iste’mol qiluvchi shaxsning jigari bilan birgalikda toliq baholash 

---

 
 
223 
 
mushkul  vazifadir;  shunday  ekan,  alkogol  bilan  bog‘liq  kechadigan  kasallik 
shakllanishi    jarayonida    oqsilni    zaharlovchi  bu  kimyoviy  yo‘llarning  qaysi  biri 
eng  muhim  ekanligi  hamon  noma’lum    bo‘yicha    qolmoqda.  Oqsil  adduksiyasiga 
olib  keluvchi  birlamchi  yo‘l  etanolning  ADH,  CYP2E1  yoki  kataliz  bilan 
oksidlanishi  jarayonida  paydo  bo‘ladigan  atsetaldegid  orqali  vositalik  qiladi.  Bu 
9.3-rasmda “1” raqami bilan ko‘rsatilgan.  
Atsetaldegid  moddasi  reaktiv  elektrofil  bo‘lmasa  ham,  etanol  oksidla-
nishining  birlamchi  moddasi  sifatida  u  surunkali  alkogol  ichuvchi  kishining 
jigarida katta miqdorda to‘planadi va uning  ko‘pligi  boshqa biogen aldegidlarga 
qaraganda  reaktivligini  kamaytiradi.  Atsetaldegid  tog‘ridan-tog‘ri  hujayra 
oqsillaridagi  nukleofil  guruhiga ta’sir ko‘rsatadi, bundan maqsad, yanada barqa-
ror  shakllarni  hosil  qilish  uchun  kimyoviy  qayta  guruhlashdan  o‘tadigan  Shiff 
bazaviy  adduktlarni  yaratishdir.  Surunkali  iste’mol  qilingan  alkogol  ta’sirida 
bunday    adduktlar    to‘qimalarda    yig‘iladi,  bu  alkogol  bilan  bog‘liq  jigar, 
mushaklar  va  yurak  patologiyasini  yaqqol  namoyish  etib  turadi.   
2.    DNK    adduktlari.      Nuklein  kislotasi  bilan  solishtirganda  oqsillarning 
hujayra  jihatidan  keng  tarqalganligi  shuni  kafolatlaydiki,  alkogol  metabolizmi 
jarayonida hosil bo‘lgan reaktiv elektrofillar  ko‘proq oqsillarga emas, balki DNK 
ga  hujum  qiladi,  kuzatuvlar  natijalari  shuni  ko‘rsatadiki,  alkogolning  katta 
miqdordagi  ta’sirida  ko‘p  to‘qimalarda  tarkibida  guanin  bo‘lgan  DNK  adduktlari 
paydo  bo‘ladi.  Atsetaldegiddan  hosil  bo‘lgan  adduktlardan  biri  bo‘lmish  N
2
-etil-
dGuo, alkogol  bilan  bog‘liq  genetik  zararning  foydali  biomarkeri  hisoblandi 
(9.4-rasm) .  
AQShda  yaqin  yillarda  o‘tkazilgan  tadqiqot  natijasi  shuni  ko‘rsatdiki, 
tajribada  qatnashgan  ko‘ngillilar    aroqni    iste’mol  qilishganidan  4  soat  o‘tib 
ularning  hujayralar  DNK  sida  bu  adduktning  miqdori  taxminan  100  barobarga 
oshib  ketgan.  Bu  adduktning  ko‘payishi  laboratoriya  sharoitida  alkogol  berib 
turilgan  kemiruvchilarning  og‘iz  boshlig‘ida  ham  kuzatilgan.  Alkogol  iste’mol 
qiluvchi    kishilarda    bosh    va  bo‘yinda  saraton  kasalligi  keng  tarqalganligini 
hisobga  olinsa, bu natijalardan shuni taxmin qilish mumkinki, atsetildegid modda-

---

 
 
224 
 
si alkogol bilan bog‘liq kanserogenezning vositachisi bo‘lib xizmat qiladi.