Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
Umumiy  deformatsiya  moduli.
  Gruntlarni  siqilishning  umumiy  deformatsiya 
moduli  E
p
  orqali  ham  ifodalash  mumkin.  Bu  holda  umumiy  deformatsiya  moduli 
elastiklik  moduliga  (Yung  moduli)  o’xshash  bo’lib,  elastiklik  nazaryasi  asosida 
aniqlanadi:  
E
p
 = 
 
bu yerda, 
l 
– nisbiy deformatsiya. 
 
Lekin  umumiy  deformatsiya  moduli  bilan  elastiklik  moduli  o’rtasida 
ma’lum  farq  ham  bor.  Chunki  umumiy  deformatsiya  moduli  ham  elastik 
deformatsiya’ni ham  o’z ichiga oladi. Bundan tashqari, zichlash mobaynida grunt 
siqilishining  tezligi  har  doim  doimiy  bo’lmasdan,  zichlik  oshganda  u  ham 
kamayadi.  Shu  sababli  deformatsiya  moduli  o’zgaruvchan  bo’lib,  qo’yilayotgan 
kuchga mos ravishda o’zgaradi va uni quyidagicha yozish mumkin: 
E
p
 = f(P) 
 
Elastiklik  moduli  esa  hisoblash  ishlarida  doimiy  deb  qabul  qilinadi  va 
kuch o’zgarishiga bog’liq emas. 

---

216 
 
 
 
Umumiy  deformatsiya  moduli  kattaligini  aniqlash  usuliga  qarab  ikki 
turga: kompression umumiy deformatsiya moduli E
0
ga – bu yerda gruntning yonga 
kengayishi  mumkin  bo’lmagandagi  siqilishini  ko’rsatuvchi  erkin  umumiy 
deformatsiya  moduli;  E
p
  ga  –  bu  yerda  gruntning  yonga  kengayishi  ro’y 
bergandagi siqilishini ko’rsatuvchi kattalikka ajratiladi.   Kompression 
umumiy 
deformatsiya  moduli  kompression  tajriba  natijalaridan  foydalanib,  quyidagi  ifoda 
orqali aniqlanadi: 
E
0 
=        yoki      E
0 
= 
 
bu yerda: 
P – tik bosim miqdori, MPa; 
l
0
 – gruntning g’ovaklik koeffitsiyenti; 
a – siqilish koeffitsiyenti, sm/kgs. 
 
Erkin  umumiy  deformatsiya  moduli  dala  sharoitida,  qurilish  maydonida 
tajriba  yordamida  aniqlanadi.  Buning  uchun  shtamp  usuli  qo’llaniladi. 
Kompression  umumiy    deformatsiya  moduli  E
0
  bilan  erkin  umumiy  deformatsiya 
moduli o’rtasida bog’liqlik bo’lib, uni quyidagicha yozish mumkun: 
E
0 
= M· E
p
 
bu yerda:   M – o’tish koeffisienti, quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 
M