Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Yarim  metallsimon  yaltiroqlik: 
sirti  xira  metallga  o’xshagan 
minerallarga xos xususiyat, masalan, grafit va gemotit.  
 
3  guruh  minerallari: 
metallmas  yaltiroqlik,  bu  guruh  juda  ko’p 
minerallarni  o’z  ichiga  olib,    quyidagi  turlarga  ajratiladi:  shishasimon  yaltiroqlik 
(kvars, kalsid, gips), yog’li yaltiroqlik – sirti  juda silliq minerallarga xos xususiyat 
(talk, nifelin), tovlanib turuvchi yaltiroqlik (biotit, muskovit), tolasimon yaltiroqlik 
– ipak tolasiga o’xshagan minerallar (azbest, gipsning turlari) va xira yaltiroqlik  -  
usti g’ovakli tekis bo’lmagan minerallar (kaollonit, montmorillolit). Minerallarning 
yaltiroqligi ham asosiy farq qiluvchi xususiyatlardan biri hisoblanadi.  
 
Qattiqlik 
deganda  minerallarning  tashqi  mexanik  kuchga  qarshiligi 
(timdalashga, kesishga, yeyilishga) tushuniladi. Minerallarning qattiqligi ularni bir-
biridan  ajratishda  va  fizik  xossalarini  aniqlashda  eng  muhim  belgilardan 
hisoblanadi.  Minerallarning  nisbiy  qattiqligini  aniqlash  uchun  MOOS  jadvalidan 
foydalaniladi. 
 
Bu  jadvalda  (3-jadval)  qattiqligi  doimiy  bo’lgan  minerallar  ro’yxati 
berilgan.  
 
 
 
 
 
3- jadval 
№  Minerallar 
Qattiqlik  Qattiqlik qiymati  Qattiqlikni 
aniqlash 
usuli 
Minerallarning 
qattiqlik 
xususiyati 
1 
Talk 
1 
2.4 
Tirnoq bilan  Yumshoq 

---

37 
 
 
Mg(OH)
2
(Si
4
O)
2 
chiziladi 
2 
Gips  
CaSO
4 
2H
2
O 
2 
36.4 
------- 
------- 
3 
Kalsit CaCO
3 
3 
109.4 
Pichoq bilan 
chiziladi 
O’rtacha 
qattiqlikda 
4 
Flyuorit CaF
2
 
4 
189.0 
------- 
-------- 
5 
Apatit  
Ca(FCl) (PO
3
)
3 
5 
536.0 
------- 
-------- 
6 
Ortoklaz (dala 
shpati) 
K(Al(Si
3
O
3
)) 
6 
796.7 
Pichoq bilan 
chiziladi 
O’rtacha 
qattiqlikda 
7 
Kvarts SiO
2 
7 
1120.0 
Oyna bilan 
tirnaladi 
Qattiq 
8 
Topaz 
Al
2
(FOH)
2
(SiO
4
) 
8 
1427.0 
Oynani 
kesadi 
Juda qattiq 
9 
Korund Al
2
O
3 
9 
1660.0  
------- 
-------- 
10  Olmos (C) 
10 
2060.0 
------- 
-------- 
 
 
Bu  minerallarning  qattiqligi  orqali  boshqa  minerallarning  qattiqligi 
aniqlanadi.  Bunda  bir  mineral  boshqasiga  chizib  ko’riladi.  Buning  uchun  bir 
mineral  o’tkir  qirrasi  bilan  ikkinchisining  tekis  yuzasi  va  aksincha,  ikkinchisining 
o’tkir  qirrasi  bilan  birinchi  mineralning  tekis  yuzasi  chizib  ko’riladi.  Qaysi 
mineralda chizilgan iz qolsa, shu mineral yumshoq, qirgani esa qattiq hisoblanadi. 
 
Tajribada minerallarning qattiqligini aniqlashda boshqa buyumlardan ham 
foydalaniladi.  Masalan,  qatlam  qalinligi,  tirnoq,  bronza  tangasi,  shisha,  nina  yoki 
po’lat pichoq, egov va boshqalar.