Z. S. Shamsiyeva udk

Metall 
deb,
 
yaltiroq, plastik elektr va issiqlik o‘tkazadigan xusu siyatga ega shaffof 
bo‘lmagan jismga aytiladi.
Metall ishlab chiqarishdagi asosiy xomashyo ruda hisoblanadi. 
Ruda
deb, tarkibida metall yoki metallar guruhining ajratib olini shi iqtisodiy 
jihatdan samarali miqdori mavjud bo‘lgan tog‘ jinslariga aytiladi (57-rasm). 
Rudalar tarkibi metall bo‘lgan rudali mineral va keraksiz jinslardan iborat 
bo‘ladi. Ular tarkibidagi asosiy metall nomi bilan ataladi. Masalan, temir rudasi, 
aluminiy rudasi va boshqalar (58-rasm). 
Tarkibidan bir necha xil metall olinadigan rudalar 
kompleks rudalar 
deyiladi.
Hozirgi paytda metall buyumlar bosim bilan ishlov berish va prokatlash usullarida 
ishlab chiqariladi. 
Bosim bilan ishlash 
deb metallarni sovuq yoki qizdirilgan holda kuch ta’sirida 
buyum va detallar hosil qilish jarayoniga aytiladi.
Bu jarayonda metallarga bosim bilan ishlov berishning quyidagi asosiy turlari qo‘l-
laniladi (8-shakl). 
8­shakl
57-rasm.
Ruda.
Temir rudasi Aluminiy rudasi
58-rasm. 
Ruda turlari.
prokatlash
doira, kvadrat 
ko‘rinishidagi 
buyumlar, 
tunuka, truba, 
shveller, tishli 
g‘ildirak
kabilar olinadi
Metallga bosim bilan ishlov berishning asosiy turlari
Kiryalash
murakkab 
profilli detallar, 
ingichka sim, 
yupqa devorli 
truba kabilar 
olinadi
Shtamplash
list, lenta, 
asbobsozlik 
va turli
mashina 
detallari 
kabilar 
olinadi
Bolg‘alash
metallarni 
bukish, 
burash, kesish, 
payvandlash, 
to‘g‘rilash 
ishlari 
bajariladi
presslash
buyum va 
detallarni 
kuch bilan 
siqib chiqarish 
asosida sim, 
truba kabilar 
olinadi
4 – Texnologiya, 5-sinf

---

50
50
Yirik quyma zagotovkalarni prokatlash mashina (stan)larining qarama-qarshi 
yoki bir tomonga aylanuvchi jo‘valari oralig‘idan ezib o‘tkazib ishlashga