Z. O. Nazarova farm atsevtika fan lari d o k to ri, professor

6.4.  Doka  va  uning  sifatiga  qo‘yiladigan  talablar
Tibbiy doka —  nodir to'rsim on to ‘qim a.  Ikkita navli doka ishlab 
chiqariladi: oqartirilgan gigroskopik va q attiq dag‘al bir nav 
2
 tadan 
turga  ega:  so f  p a x ta -q o g ‘ozli  va  viskoza  shtapel  surup  aralash 
(yarm i  viskoza  va  yarm i  paxta  yoki  70  %  paxta  va  30  %  viskoza). 
Farqi  shundaki,  p ax ta-q o g ‘oz  do ka  10  sek  vaqtda  h o ‘l  boMadi 
(suvga  c h o ‘kadi),  viskoza  aralash  do k a 
6
  b aro b ar  sekinroq  (60 
sek  davom ida)  hoMlanadi.  U stuvor  xususiyatlari  quyidagilardan
93

---

ib o rat:  k u ch li  n a m   sh im ish ,  t o ‘q im ad ag i  ek su d atn i  shim ish 
b o ‘yicha  yuqori  qobiliyat,  qonni ju d a   yaxshi  shim ishga  qodirligi.
Biroq  viskoza  aralash  doka  p ax ta-q o g ‘ozga  nisbatan  dori 
m o ddalam i  yo m o n roq   saqlaydi,  k o ‘p  m a rta  yuvilsa,  so‘rishga 
qodirligi  pasayadi,  p ax ta-qo g ‘oz dokaning m ustahkam ligi viskoza 
aralash dokaga nisbatan  25 % yuqoridir.  H ar ikkala turdagi dokaning 
kapillarligi  yuqori  va  kam ida 
10—12
  sm /so a tn i  tashkil  etadi. 
D okaning  neytralligiga ham   m om iqqa  nisbatan  q o ‘yilgan  talablar 
qo'yiladi.  D oka  eni  69—73  sm,  h a r  b ir  b o ‘lagi  5— 15  m  qilib, 
shuningdek doka b o ‘laklari  ham   uzunligi  10  m  va  eni  90 sm  qilib, 
uch  o ‘ram d an   (n o standart  o p eratsio n-b og ‘lash  vositalar  uchun) 
ishlab chiqariladi.  D oka,  xuddi  m om iq  kabi,  shim ish,  kapillarligi, 
neytralligi b o 'y ich a sinovdan o'tkaziladi.
N am lanish  suvga  botirish  usuli  bilan  tekshiriladi.  Suv sathiga 
idish  devorlariga tegizmasdan tushirilgan gigroskopik doka (5x5 sm) 
n am u n asi  suvga 
10
  sek  da,  q a ttiq   d o k a   esa  60  sek  botirilish i 
kerak.
K apillarlik  eni  5  sm  dokaning tizim chasi  shtativga  o ‘rnatilib, 
b ir  uchi  eozin  eritm ali  (1:1000)  Petri  idishiga  tushirilgan  holda 
tekshiriladi.  Bir soat  ichida suyuq eritm a darajasidan kam ida  10 sm 
balandlikka  ko‘tarilishi  lozim.
D okaning  neytralligi  lakmus qog‘ozning  rangi  o'zgarishi bilan 
tekshiriladi.  Buning  uchun doka b o !lagining uchta nam unasi  olinib 
(h ar  biri  3  g)  3  ta  b o ‘lagi  60  ml  distillangan  suvda  15  daqiqa 
qaynatiladi,  so ‘ngra  ular  suvdan  olinib,  suv  sovutilib  neytralligi 
tekshiriladi.  Suvga  botirib  olingan  lakm us  qogoz  sariq  rangga 
b o ‘yaladi,  y a ’ni  pH   7—7,5  teng.
A gar  d o k ad a  kraxmal  yo‘qligini  tek sh irm o q ch i  b o is a k ,  uni 
oldindan  suvda  qaynatib.  shu  suvdan 
10
  ml  probirkaga solib unga
0,05  n yod  eritm asi tom izib  ko‘riladi.  K raxm al  yo ‘q bo 'lsa,  eritm a 
k o ‘k  rangga  b o ‘yalm aydi,  rangsizligicha  qoladi.
D okaning  q on  to'x tatuv ch i  va  gem ostatik  —  maxsus  turlari 
mavjud.
94

---