4.5. Polimer ashyolar
Tibbiy m ahsulotlarni tayyorlashda asosini tabiiy ashyolar
tashkil qiladigan polim er ashyolar qatorida sun’iy, ya’ni sintetik
polimer ashyolar ham keng ishlatiladi. Tabiiy polim er ashyolardan
ko'plab bogMash vositalar tayyorlanadi: m omiq, doka va ulardan
tayyorlangan mahsulotlar — alignin, shuningdek choklash iplar
Oarrohlik ipagi). Polimerlar turli asboblar, tibbiy apparatura va
asbob-uskunalar qismlarini tayyorlashda asos boMib xizmat qiladi.
Elastomerlar. Kauchuk va rezina
K auchuklar endilikda “elastom erlar” deb ataladi. Yuqori
haroratlar oraligMda yuksak egiluvchanlik — qiyosan katta boMmagan
bosim larda sezilarli qaytish deform atsiyalar (bir necha yuzdan
1000
% c h a va u n d a n o rtiq ) ga ch id ay d ig an p o lim e rla r
elastomerlardir. Bunday egiluvchan ashyo tabiiy kauchuk boMib,
bugungi kundagi elastomerlar ishlab chiqarishda, shu jum ladan
bezararligi bilan o ‘zining ahamiyatini yo‘qotmagan.
Kauchuk ushbu lateksda 34—37 %, 25—27 % oqsil, 1,65—
3,4 % smola, 1,5—4,92
%
qand bor, suvda yarmidan ortiq eritilgan
64
lateks (braziliya geveyasining sut sharbati) dan olinadi. Lateksdagi
kauchuk — sharsim on diam etri 0 ,1 5 —3 mkm boMakchalar
(o ‘rtacha hajmi 0,17—0,26 mkm) ko‘rinishida bo ‘ladi.
Lateks buyum lam i botirish yo‘li bilan ishlab chiqarishda
birlam chi ashyo sifatida m uhim aham iyatga ega ( jarrohlik
qoMqoplari, so‘rg‘ichlar, barmoqg‘iloflar).
H ozirgi v aq td a sin tetik k au ch u k , shu ju m lad an tabiiy
kauchukdan kam farq qiladigan rangsiz izopren turi va bir necha
xillari ishlab chiqarilmoqda. Tibbiy maqsaddagi buyumlar uchun
siloksan (silikon) kau ch u k istiqbolli h isoblanadi. S intetik
kauchuklarni tayyorlash uchun neft, tabiiy gaz, to sh k o 'm ir
xomashyo bo'lib xizmat qiladi.
Elastomerlar.
Kauchuk yoki “xom ” kauchuk aralashmani
egiluvchan rezina (foydalanish uchun xossalari zarur ashyo) ga
ay lan tirish v u lq o n la sh tirish y o ‘li b ila n am alga osh irilad i.
Vulqonlashtirish metallar va qotishmalarga termik ishlov berilishiga
o ‘xshab, kauchuk tarkibini o ‘zgartiradi. Vulqonlashtirish paytida
elastomer molekulalari 3 o ‘lchovli kenglik to ‘rga kimyoviy aloqalar
bilan qo‘shilishi (tiqilishi) bilan amalga oshadi, natijada zarur
egiluvchan va m ustahkam xususiyatlar (pishiqlik, taranglik,
qattiqlik, uzilishga qarshilik va shu kabilar)ga ega boMgan ashyo —
material hosil boMadi. Asosiy vulqonlashtirish moddasi oltingugurt
boMib, shuningdek tellur va selen ham ishlatiladi. Kauchukka
qanchalik ko‘p oltingugurt qo‘shilsa, u shunchalik qattiq va
egiluvchan elastom er hosil qiladi. Oltingugurt miqdori 35 % dan
yuqori boMsa, undan qattiq ebonit olinadi.
Shaklga solish qulay boMgan egiluvchan ashyo va rezina
buyum lar ishlab chiqarish uchun qayishqoqlangan kauchuk
v u lq o n iz a to r, toM diruvchilar, b o ‘y o q lar, eskirishga qarshi
moddalar, yumshatkichlar bilan aralashtiriladi. Hosil qilingan rezina
yoqimsiz hidli boMmasligi kerak. Tozalanadigan rezina buyumlar
o ‘zining mexanik sifatlarini yo‘qotmasligi lozim.
Plastik ashyolar.
M uayyan sh aro itlard a plastik holatga
o'tadigan va ko‘zda tutilgan shaklni kasb etadigan, organik va
anorganik m oddalar bilan aralashgan polim er ashyolarga
plastik
massalar
deyiladi. Plastmassalar asosini tashkil etadigan ayrim
65
p o lim er ash yo lar tibbiy b u yum lar ishlab ch iq arishda o 'rn in i
bosolm aydigan xossalar (biologik m u h itlarg a nisbatan zararsizlik,
m o ‘rtlik, tozalovchi va dezinfeksion reagentlar ta ’siriga qarshilik
k o ‘rsatishga qodirlik) ga ega b o ‘ladi.
Plastm assani hosil qiladigan asosiy m o dd a b o ‘lib, 2 turdagi
sintetik sm ola xizm at qiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |