Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

• Kontr eksperimental farazlar 
faqat laboratoriya eksperi- 
mentidan iborat.
9

---

• Aniq eksperimental faraz 
- asosiy sabab va laboratoriya 
orasidagi aloqa.
• Eksperimental maksimal 
(yoki minimal) 
ko‘rsatkichli faraz
- mustaqillik va nomlanishning maksimal bilishlari bilan ko'r- 
satiladi. Faqatgina juda ko'plab eksperimentlar natijalari asosida 
isbotlanadi.
• Absolyut eksperimental farazlar 
k o'p xarakterli eksperi- 
mentlarda o'tkaziladi.
Bir munosabatii eksperimental farazlar 
bitta mustaqil va 
mustaqil bo'lm agan holatlar orasidagi munosabatiarda o 'z aksini 
topadi. Bu eksperimental farazni o'tkazish uchun bitta munosabatga 
doimiy eksperiment o'tkazilgan bo'lishi, ikkinchisi esa unga 
nazoratli hodisa bo'lishi kerak.
Ba’zi olimlar farazlarning statistik va fan turlarini farqlaydilar. 
Fan farazlari 
taklif etilgan muammolarning qarorlaridan shakllan- 
gan. 
Statistik farazlar 
matematik statistika asosida shakllanadi. 
Istalgan fan farazi statistik m a’lumotlami talab etadi. Har bir sabab 
qonuniyatlar, aloqalarni yoki voqealami isbotlashda ko'plab tushun- 
tirishlar keltirishi kerak. Faraz ikkita tarkib: asosiy va alternativdan 
iborat. 
Statistik farazlar 
ikkita tushunchada qo'llaniladi: 
N 
(farqlanish haqidagi faraz) va N (ish haqidagi faraz).
Eksperimental faraz eksperiment tuzilmasi uchun, statistik 
farazlar esa tomonlami qayd etish uchun olinadi. Ular o 'z tuzil- 
masiga ega va har biri dalillarga tayanadi. Bitta eksperimentni 
tushuntirish uchun birgina emas, balki bir nechta nazariyalar hisobga 
olinadi.
Shubhasiz, statistik farazlar juda zarur va eksperimental faraz­
larning to'ldiruvchisidir. Eksperimental farazlar birinchi o'rinda, 
statistik farazlar esa ikkilamchidir. Farazlar mavjud nazariy borliq 
bilimlari: dalillar, qonun-qoidalarsiz eksperiment o'tkaza olmaydilar.
Nazariyani eksperimentda tekshirib bo'lm aydi. Nazariy xulosalar 
universal hisoblanadi. Agar nazariyadan chiqadigan xulosalar ekspe­
riment jarayonida tasdiqlanmasa, nazariy isbotlanmaydi.
Eksperiment natijasini ifodalovchi xulosalar assimmetrikdir, 
y a’ni faraz inkor qilinishi mumkin bo'lgan, lekin hech qachon 
qat’iyan qabul qilinmaydi. Har qanday faraz keyingi tekshirishlarda 
tasdiqlanadi.
10

---