Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

em pirik va nazariy turlarga 
ajratish 
inum km , odatda, ko ‘pchilik tadqiqotlar nazariy-em pirik xarakterda 
bo ‘ladi. Har qanday tadqiqot alohida em as, yaxlit, bir butun ilmiy 
dastur chegaralarida yoki ilmiy y o ‘nalishni rivojlantirish m aqsad- 
larida am alga oshiriladi. S haxsning xususiyatlarini o ‘rganishni 
E.From m «xavfli agressiya» sabablarini aniqlash ilmiy tadqiqot 
dasturi doirasida olib bordi. K .Levin ishlab chiqqan dastur talab- 
chanlik darajasi, yutuqqa erishish m otivatsiyasi, yuksak ehtiyojlar, 
guruhiy dinam ikani tadqiq qilish uchun asos b o ‘lib xizm at qiladi.
B .F.Lom ov tom onidan tadqiq etilgan m uloqot jarayo nin ing bilish 
jarayonlariga ta ’sirini o ‘rganish dasturi sensor vazifalarni birgalikda 
hal qilish sam aradorligi va dinam ikasi, m aterialni esda olib qolish, 
individual va guruhiy tafakkur jarayonlarin i taqqoslashni tadqiq 
qilishga turtki beradi.
X arakteriga k o ‘ra, tadqiqotlarni fundam ental va am aliy, fan 
doirasida va fanlararo, analitik va kom pleks tadqiqot turlariga b o ‘lish 
m um kin. Fundam ental tadqiqot voqelikni bilim larni q o ‘llashning 
am aliy sam arasini hisobga olm agan holda bilishga y o ‘naltiriladi. 
Tatbiqiy tadqiqot aniq bir am aliy vazifasini hal qilishda q o ‘llani- 
ladigan bilim larni q o 'lg a kiritish m aqsadida o ‘tkaziladi. Fan 
doirasidagi tadqiqot alohida fan chegaralarida (m asalan, psixologiya) 
olib boriladi. Xuddi fanlararo tadqiqotlar singari, fan doirasida 
o 'tkaziladigan tadqiqotlar turli soha m utaxassislarining ishtirokini 
talab qiladi ham da bir necha ilmiy fanlarni qam rab olgan holda
53

---

am alga oshiriladi. U shbu guruhga genetik tadqiqotlarni, injenerlik 
psixofiziologiyasi va sotsiologiya sohasidagi tadqiqotlarni kiritish 
m um kin. Kom pleks tadqiqotlar o 'rganilayotgan voqelikning aha- 
m iyatli tom onlarini m aksim al (yoki optim al) darajada qam rab olish 
uchun olim lar q o ‘llaydigan m etod va m etodikalar tizimi yordam ida 
olib boriladi. A nalitik yoki bir om illi tadqiqotlar tadqiqotchi fikriga 
k o 'ra , voqelikning eng m uhim , bitta jihatini aniqlashga qaratiladi.
Har qanday tadqiqot o ‘z ichiga bir necha zarur