Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

bosqichlarni
qam rab oladi. H ar bir bosqichda m uayyan vazifa hal qilinadi. 
Tadqiqot vazifalarini aniqlab olish (nim a n o m a’lum )dan boshlanadi. 
Keyingi bosqichda olim o ‘rganilayotgan m uam m o b o ‘yicha olingan 
axborotni tahlil qiladi. U shbu m uam m o avval yechib b o ‘lingan 
boMishi yoki shunga o 'x sh a sh , biroq yakuniy natijaga erishilm agan 
tadqiqotlar ham m avjud b o iis h i m um kin. Agar olim a w a i q o 'lg a
kiritilgan natijalardan shubhalansa, qo 'llan ilg an m etodika bo 'y ich a 
tadqiqotni o ‘tkazadi, keyin esa shu kabi m asalalarni yechish uchun 
undan avval q o 'llan ilg an m etod va m etodikalarni tahlil qiladi. 
T adqiqotning eng ijodiy nuqtasi - original m etodikani yaratishdir. 
K o‘pincha topilgan uslubiy yangilik ilmiy sohani qayta o ’zgarishini 
va yangi y o ‘nalishning yuzaga kelishiga sababchi bo 'lad i. B .Skinner 
tom onidan «m uam m oli qutichaning» yaratilishi, hayvonlarning 
operant o ‘rganishi b o 'y ic h a bir necha seriyadagi tadqiqotlarni 
o'tk azilish i uchun asos b o 'lib xizm at qiladi. G .E bbingauz tom onidan 
« m a’nosiz b o ‘g ‘inlar»ning k a sh f etilishi uzoq m uddatli xotiraning bir 
qator qiziqarli qonuniyatlarini ochilishiga turtki berdi. F.G alton 
tom onidan egizaklar psixik xususiyatlarini qiyoslash zam onaviy psi- 
xogenetik tadqiqotlarning yuzaga kelishiga asos bo'ladi.
Taxm in, farazni shakllantirishning m uhim bosqichidir. Farazni 
tekshirish uchun ilmiy tadqiqot rejasi tuzib olinadi. U obyektni 
tajriba yoki kuzatish o'tk azilad ig an odam lar guruhini tanlashni o 'z
ichiga oladi. 
T adqiqotning predm eti 
- voqelikning o'rgan iladig an 
bo 'lag i 
aniqlab olinadi. Tadqiqotni o 'tk az ish joyi va vaqti bel- 
gilanadi va tajriba natijalariga ko'rsatadigan ta ’sir kuchi, to 'siqlarn i 
kam aytirish m aqsadida eksperim ental sinov tartibi aniqlanadi.
Keyingi bosqich - belgilangan reja asosida tadqiqotni o'tkazish. 
Eksperim ent m obaynida doim o m aqsaddan o g 'ish holatlari yuzaga 
keladiki, natijalarni tavsiflash ham da tajribani qayta o 'tk azish d a 
ularni albatta inobatga olish zarur.
54

---

Eksperim ent natijalari qayd etilgach, q o ‘lga kiritilgan m a’lumot- 
larni birlam chi tahlil qilinadi, ular m atem atik jihatdan qayta ishla- 
nadi, tavsiflanadi va um um lashtiriladi. Ilgari surilgan dastlabki 
farazning ishonchliligi tekshiriladi, yangi m a’lum ot yoki qonuniya- 
lar shakllantiriladi. N azariya aniqlanadi va uning asosida yangi 
xulosalar chiqariladi.
O 'tkazish m aqsadiga k o ‘ra