Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Kasbiy diqqat 
yaxshi shakllangan ixtiyoriy diqqatning 
anglanganligi va keragicha boshqarish imkoniyatining mavjudligi 
bilan ajralib turuvchi va nima, qachon, qayerda hamda nimaga 
diqqatni qaratish kerakligini belgilab beruvchi jarayon hisoblanadi. 
Kasbiy diqqatning yaxshi rivojlanganligi uning maqsadli va 
mohirona yo‘naltirilganligi bilan belgilanadi. Diqqatni bir joyga 
jamlash va uni to‘g‘ri yo‘naltirishda quyidagi omillarni hisobga 
olish zarur: 
–
ish jarayoniga xos va mos sharoitni yaratish, ya’ni ish joyini 
saranjomlash, yorug‘likka qulay joylashib olish; 
–
muayyan vazifani bajarish uchun psixologik tayyorgarlik 
ko‘rish; 
–
aqliy tayyorgarlik, zarur adabiyotlardan foydalanish, tajriba 
orttirish, aqliy faoliyat yuritish uchun qulay vaqtlarni hisobga olish 
(tongi soat 5 dan 11 gacha, kunduzgi soat 16 dan kechki 20–24 
gacha aqliy faoliyat unumdorligi yuqoriligini kuzatish mumkin). 
Muhandis xodimning kasbiy faoliyatida diqqatning asosiy 
xususiyatlari (taqsimlanishi, tarqoqligi, barqarorligi, tez o‘rin 
almashishi) ham o‘ziga xos ahamiyat kasb etishi, ya’ni sodir bo‘lgan 
voqea-hodisalarning zarur tomonlarini o‘rganish va aniqlik 
kiritishda, jinoyatchi shaxsning psixik holatini kuzatishda qo‘l 
kelishini anglab yetish lozim. Masalan, diqqatning hajmi 7–12 ta 

---

35 
obyektni to‘liq qamraydi, barqarorligi 10–12 daqiqa to‘liq saq-
lanadi, bir soniya ichida diqqatni 3–4 marotaba ko‘chirish mumkin. 
Diqqatni kuchaytirish usullari: 
– 
javobgarlik hissini sezish, faoliyat samaradorligini belgilovchi 
ahamiyatli tomonlarni hisobga olish; 
–
muayyan xatti-harakatlarni amalga oshirishda irodaviy 
kuchga tayanish; 
–
obyektni «e’tibor bilan kuzat», «yaxshilab qara», «yana bir 
bor tekshir» kabi diqqatni kuchaytiruvchi buyruqlarni berish; 
–
salbiy hissiyotlarni kuzatish jarayoniga aralashtirmaslik; 
–
kuzatuvchanlik faoliyatini susaytiruvchi omillarni inobatga 
olmaslik. 
Diqqatni jamlash tamoyillari: 
– 
muayyan holatga diqqatni yo‘naltirish; 
–
ahamiyatsiz ma’lumotlarni miyada saqlamaslik; 
–
keraksiz fikrlarga chalg‘imaslik. 
Diqqat jarayoni, o‘z navbatida, kuzatuvchanlik faoliyati bilan 
uyg‘un shakllanadi. Kuzatish muhandis xodimlarining kasbiy 
faoliyatida o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. U operativ qiziqish 
uyg‘otgan shaxslarning jinoiy faoliyatini fosh etishda, ularning 
aloqalarini, shaxsiy xislatlarini o‘rganishda, tergov jarayoniga 
tegishli ma’lumotlarni to‘plashda namoyon bo‘ladi.