|
2. Kasbiy psixologiyaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi
Ijtimoiy psixologiya ko‘pgina sohalarni o‘z ichiga qamrab
oluvchi amaliy fan hisoblanib, bir tomondan psixologiya, ikkinchi
tomondan odamshunoslik fanlari doirasiga kiradi. Bu fan ijtimoiy-
gumanitar fanlarning integrallashuvi jarayonlarining mahsuli sifatida
XVIII asrdan boshlab paydo bo‘la boshlagan.
Ijtimoiy psixologiya
o‘z
ichiga munosabatlar psixologiya yo‘nalishlarini qamrab oladi.
Gumanistik nuqtayi nazardan muhandislik psixologiyasi muammo-
larini M.M.Sherbato v (1733–1790) o‘rgana boshlagan. XIX asr oxiri
va XX asr boshlarida I.M.Sechenov, S.M.Bexterov, A.F.Koni faoliyat
yuritgan davr kasb psixologiyaning o‘sish davri hisoblanadi. Ishchi
xizmatchi-xodim shaxsi psixologiyasi ustidagi izlanishlar natija bera
boshlaydi va ayni shu davrda kasbiy psixologiyani mustaqil fan
sifatida qabul qilish zarurati tug‘iladi. Kasb psixologisi fanining
rivojlanishiga S.S.Romanov, MI. Enikeyev, V.L.Vasilevlar katta hissa
qo‘shganlar. Kasb psixologiyasi ilmiy-amaliy fan sifatida birinchidan,
muhandis texnik xodim xulqi (axloq, ijtimoiy fikr, ijtimoiy stereotip-
lar); ikkinchidan, xulq (shaxsining xulq-atvori, texnik stereotip, guruh
tarkibi, tuzilishi, vaziyat, texnik xodimning shaxsi, xulq-atvori va
ularning xulq genezisdagi roli); uchinchidan, muhandislik faoliyati
(profilaktik faoliyat psixologiyasi, mehnat faoliyati psixologiyasi
kabilarning psixologik asoslarini ishlab chiqadi. Kasb psixologiyasi
bir qator vazifalarni, jumladan, texnik muhandislik faoliyatida alohida
shaxs, guruh va jamoalarga ta’sir qilishning psixologik qonuniyatlarini
o‘rganish; ikkinchidan, munosabatlarni mustahkamlash, muhandislik
11
ishlarining samaradorligini oshirish bo‘yicha ilmiy tavsiyalarni ishlab
chiqish kabi vazifalarni hal qiladi.
Kasbiy psixologiya fanining tarkibiy qismlariga quyidagilar
kiradi.
1)
muloqot psixologiyasi;
2)
muhandislik psixologiyasi.
Kasbiy psixologiyaning tarkibiy qismlarini tizimlashtiradigan
bo‘lsak, u quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
–
Muhandislik
psixologiyasi
:
muhandislik
psixologiyasi
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari operatorlarining faoliyatini,
Kasbiy
psixologiya
fanining
boshqa fanlar
bilan aloqasi
umumiy
psixologiya
Ijtimoiy
psixologiya
Psixodiag-
nostika
Pedagogik
psixologiya
Yosh davrlar
psixologiyasi
Eksperimental
psixologiya
Qiyosiy
psixologiya
12
odam-texnika
o‘rtasida funksiyalarni taqsimlash va muvofiqlash-
tirishning xususiyatlarini o‘rganadi;
Muloqot psixologiyasi:
Shaxs ijtimoiylashuvining biologik va
ijtimoiy omillari; «muhandis shaxsi» tushunchasi; ayrim toifadagi
shaxslarning muloqoti tipologik tavsifi, faoliyatda muloqot
psixologiyasi.
Ijtimoiy psixologiya va kasbiy psixologiya o‘rtasida farq
qiluvchi tomonlar ham mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
1)
kasbiy psixologiya fanining ko‘lami ijtimoiy psixologiyaga
qaraganda torroq, chunki u kasbiy holatlar psixologiyasi bilan
shug‘ullanmaydi;
2)
kasbiy psixologiya fanida nazariyaga qaraganda amaliy
holatlar ko‘proq, bu bevosita inson-texnika munosabatlari bilan
bog‘liq psixik jarayonlarning o‘ziga xosligi bilan ifodalanadi;
3)
kasbiy psixologiya fanining ishlash metodlari aksariyat
hollarda «maxsuslik» xarakteriga ega;
4)
kasbiy psixologiyaning ish uslubi tezkorlik xususiyatiga ega;
5)
kasbiy psixologiya katta psixologik stress holatlarini ham
o‘z ichiga oladi;
6)
kasbiy
psixologiya
texnik
muhandis
xodimlarining
psixologiyasini shakllantirish va rivojlantirishi bilan ajralib turadi.
Kasbiy psixologiya fani ijtimoiy psixologiya kabi bir necha
tarmoqlarga bo‘linadi. Bular:
1)
profilaktika faoliyati psixologiyasi;
2)
muhandislik faoliyati psixologiyasi;
3)
inson-texnika munosabatlari psixologiyasi;
4)
kasbiy faoliyat psixologiyasi.
Kasb psixologiyasi psixologiya fanining mustaqil sohasi bo‘lib u
o‘zining tadqiqot predmeti va obyektiga ega. Shu jihatdan aynan u
mehnat psixologiyasi, muhandislik psixologiyasi, yosh davrlari psixo-
logiyasi va pedagogik psixologiya fanlarining obyekti va predmetidan
farqlanadi. Mazkur farqlar jadvalda quyidagicha ifodalaniladi:
13
Do'stlaringiz bilan baham: |
